________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
तृतीयो भागः ।
कषायप्रकरणम् ]
(३८३८) पिप्पल्यादिकाथ: (५)
( यो. र.; वृ. मा; भा. प्र. कृ. नि. र. ग. नि । ऊरुस्त. )
पिप्पलीपिप्पलीमूलं भल्लातकफलानि च । कार्थ मधुयुतं पीत्वा ऊरुस्तम्भाद्विमुच्यते ॥
पीपल, पीपलामूल और शुद्ध भिलावा । इनके काथमें शहद मिलाकर पीनेसे ऊरुस्तम्भ रोग नष्ट होता है ।
(३८३९) पिप्पल्यादिगणः
( र. र.; वृ. नि. र.; भा. प्र. । ज्वर; बृ.नि. र. । स्त्री; यो. र. । प्रसूत. ) पिप्पलीपिप्पलीमूलं चव्यचित्रकनागरम् । मरिचैलाजमोदेन्द्रपाठा रेणुकजीरकम् ॥ भाङ्गमहानिम्बफलं हिङ्ग रोहिणी सर्षपम् । विडङ्गातिविषामूर्वा चेत्ययं कीर्तितो गणः ॥ पिप्पल्यादिः कफहरः प्रतिश्यायानिलापहः । निहन्याद्दीपनो गुल्म शूलघ्नस्त्वामपाचनः ।।
पीपल, पीपलामूल, चव, चीता, सोंठ, काली मिरच, इलायची, अजमोद, इन्द्रजौ, पाठा, रेणुका, जीरा, भारंगी, बकायनके फल, हींग, कुटकी, सरसों, बायबिडंग, अतीस और मूर्वा ।
इन ओषधियोंके समूहको 'पिप्पल्यादिगण' कहते हैं । यह गण कफ, वात, प्रतिश्याय, गुल्म और शूल नाशक, दीपन तथा आमपाचक है । (३८४०) पिप्पल्यादियुषः
( वं. से.; र. र. । बी. ) पिप्पलीदेवकाष्ठश्च भद्रनुस्तकमेव च । अगुरु पिप्लीमूलं श्लक्ष्णपिश्च कारयेत् ||
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
[ २८१]
तक्रेण सह संयुक्तं पचेषं विचक्षणः । अयन्तु घृतसंयुक्त पीतमात्रो न संशयः ॥ वातिकं पैत्तिकचैव श्लैष्मिकं साभिपातिकम् । सूतिकोपद्रवं हन्ति वृक्षमिन्द्राशनिर्यथा ॥
पीपल, देवदारू, नागरमोथा, अगर और पीपलामूल । इनका महीन चूर्ण करके तक्रमें मिलाकर उसके साथ दालका यूष बनाकर उसमें घी मिलाकर पिलानेसे वातज, पित्तज, कफज तथा सन्निपातज सूतिकारोग अवश्य नष्ट हो जाता है ।
(३८४१) पिप्पल्यादियोगः
( वं. से. । ज्वर. ) पिप्पलीशर्कराक्षौद्रं शृतं क्षीरं घृतं नवम् । खजेन मथितं पेयं विषमज्वरनाशनम् ।।
पीपलका चूर्ण, खांड, शहद, पकाहुवा दूध और नवीन घृत | सबको एकत्र मिलाकर मथनी से मथकर पीने से विषमज्वर नष्ट होता है । (३८४२) पुत्रकमञ्जरीयोग;
( भा. प्र. । बन्ध्याचि. ) पुत्रकमञ्जरिमूलं विष्णुक्रान्तेशलिङ्गिनीसहि
तम् । एतद्गर्भेऽष्टदिनं पीत्वा कन्यां न सर्वथा सुते ।।
पुत्रकमञ्जरीकी जड़, विष्णुकान्ता और शिवलिङ्गीका काथ गर्भवती को ८ दिन तक पिलानेसे पुत्र ही उत्पन्न होता है । (३८४३) पुनर्नवादिकल्कः
(ग.नि.; बृ. मा.; वं. से.; भै. र. । शोथा. ) पुनर्नवाविश्वत्रिची
शम्पाकपथ्यासुरदारुकल्कम् ।
For Private And Personal Use Only