________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
कषायमकरणम् ]
वतीयो भागः।
[२५५]
-
अथ पकारादिकषायप्रकरणम्
(३६८९)पचकोलकषाय:
। बासा (अडूसा)। इन पांच ओषधियोंके समूह को
"पञ्चतिक्त" कहते हैं । (ग. नि. । ज्वर.; वृ. नि.र.। ज्वर.; यो. चि.
पञ्चतिक्तसे विसर्प और कुष्ठ नष्ट होता है। ___ म.। अ. ४; च. द. । ज्वर.)
| (३६९१) पञ्चतिक्तकाथः । पिप्पलीपिप्पलीमूलचव्यचित्रकनागरैः ।
। (वं. से. । ज्वर.; वृ. यो. त.। त.५९; यो.त.। दीपनीयः स्मृतो वर्गः कफानिलगदापहः ॥
त. २०; वृ. नि. र. । ज्वर.) कोलमानोपयोगित्वात्पञ्चकोलमिदं स्मृतम् ।
क्षुद्रापुष्करभूनिम्बगुडूचीविश्वभेषजैः। तीक्ष्णोष्णं पाचनं श्रेष्ठं दीपनं कफवातनुत् ॥ "पञ्चतिक्त"नामायं काथो हन्त्यष्टधाज्वरम्॥ गुल्मप्लीहोदरानाइशूलनं पित्तकोपनम् ॥
कटेली, पोखरमूल, चिरायता, गिलोय और पीपल, पीपलामूल, चव, चीता और सेठि । सेठ । इन पांच ओषधियोंके समूहको " पञ्चइन पांच चीजोंके समूहको "पश्चकोल" कहते | तिक्त" कहते हैं । इसके सेवनसे आठ प्रकारके हैं । इस गणमें पांचों ओषधियां १-१ कोल(कर्ष) | ज्वर नष्ट हो जाते हैं। ली जाती हैं इसी लिये इसे पञ्चकोल कहते हैं।
पञ्चतृणम्
भा. भै. र. भाग २ प्रयोग सं. २२३५ . पश्चकोल दीपन, कफ और वायुके रोगोंको
'तृणपश्चमूलादिकाथ' देखिये। नष्ट करनेवाला,तीक्ष्ण,उष्ण,पाचन तथा गुल्म, प्लीहा,
पञ्चदशाङ्गकाथः उदर, अफारा और शूलनाशक तथा पित्तको कु
(q. मा.; र. र. । ज्वरा.) पित करनेवाला है।
प्रयोग सं. २८४४ देखिये । (३६९०) पञ्चतिक्तकगणः
| (३६९२) पञ्चपल्लवकाथ: (यो. र.; पृ. नि. र. । बालरो.)
(भा. प्र.; वृ. यो. त.; ५. मा.; बिल्वः पटोलः क्षुद्रा च गुडूची वासकस्तथा।
यो. र. । मुखरो.) विसर्पकुष्ठनुत् ख्यातो गणोऽयं “पञ्चतिक्तकः"। पटोलनिम्बजम्बाम्रमालतीनवपल्लवाः।
बेलकी छाल, पटोल, कटेली, गिलोय और 'पञ्चपल्लवकः श्रेष्ठः कषायो मुखधावने ॥
For Private And Personal Use Only