________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
(८९८)
अष्टाङ्गहृदयेपटोलनिम्बयष्टयावासाजात्यरिमेदसाम्॥
खदिरस्य वारायाश्च पृथगेवं प्रकल्पना ॥ १०७॥ परवल नींब मुलहटी वांसा चमेली दुर्गधितखैर साधारणखैर त्रिफला इन्होंकीभी अलग अलग कल्पना जाननी ॥ १०७ ॥
खदिरायोवरापार्थमदयन्त्यहिमारकैः॥
गण्डूषोऽम्बुशृतैर्धार्यो दुर्बलद्विजशान्तये ॥ १०८ ॥ खैर लोहा त्रिफला कौहवृक्ष वेलमोगरी हिंवरवृक्ष इन्होंको पानीमें पका मुखमें धारणकिया कुल्ला दुर्बल दांतकी शांतिके अर्थ कहाहै ॥ १०८ ॥
मुखदन्तमूलगलजाः प्रायो रोगाः कफास्त्रभूयिष्ठाः ॥
तस्मात्तेवामसकृद्रुधिरं विस्त्रावयेदुष्टम् ॥ १०९॥ विशेषकरके मुख दंतोंके मूल गल इन्होंमें उपजे रोग कफ और रक्तकी अधिकतासे हातेहैं तिस कारणसे वारंवार दुष्टरक्तको निकासे ॥ १०९ ॥
कायाशरसोविरेको वमनं कवलग्रहाश्च कटुकतिक्ताः॥
प्रायः शस्तं तेषां कफरक्तहरं तथा कर्म ॥ ११० ॥ शरीरका और शिरका जुलाब वमन कडवे और तिक्त कवलाह और विशेषताकरके कफ और रक्त हरनेवाला कर्म श्रेष्टहै ॥ ११ ॥
यवतृणधान्यं भक्तं विदलैः क्षारोषितैरपस्नेहाः॥
यूषा भक्ष्याश्च हिता यच्चान्यच्छेष्मनाशाय ॥ १११॥ यव और तृणधान्य भोजन क्षारसे भिगोयेहुये विदलसंज्ञक (शिम्बी आदि धान्य ) अन्नोंके संग हितहै और स्नेहोंसे वर्जित तिन्हीं अन्नोंकेही यूष और भक्ष्यभी हितहैं और जो पदार्थ कफका नाश करनेवालाहै बहो हितहै ॥ १११॥
प्राणानिलपथसंस्थाः श्वसितमपि निरुन्धते प्रमादवतः॥
कण्ठामयाश्चिकित्सितमतो द्रुतं तेषु कुर्वीत ॥११२ ॥ प्रमादवाले मनुष्यके प्राण और वायुके मार्ग स्थितहुये कंठरोग श्वासको रोकतेहैं इसकारण तिन्होंमें कुशल वैद्य शीघ्र औषधको करै ॥ ११२ ॥ इति बेरीनिवासिवैद्यपंडितरविदत्तशास्त्रिकृताऽष्टांगहृदयसंहिताभाषा काया
मुत्तरस्थाने द्वाविंशोऽध्यायः ॥ २२ ॥
For Private and Personal Use Only