Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અક અને એના અભિલેખો
અપરાન્ત દેશમાં દક્ષિણ છેડે અશ્વ-પુલિન્દ દેશ આવેલા હતા. અન્ધ દેશ ગોદાવરી અને કૃષ્ણા નદીની વચ્ચે આવ્યો હતો. પુલિન્દ એ કૃષ્ણા અને તુંગભદ્રાની વચ્ચે આવેલા પ્રાંત લાગે છે (Barua, op. cit, pp. 90f). અશોકના પૂર્ણ શાસન નીચેના ‘વિજિત'ની દક્ષિણ સીમા સૂચવતે આ સમસ્ત પ્રદેશ ઘણો મહત્ત્વને હોવો જોઈએ. ત્યાં મુખ્ય શૈલલેખની એક પ્રત એરંગુડીમાં મળી છે. બ્રહ્મગિરિ અને સિદ્ધપુરના ગૌણ શૈલલેખો પરથી માલૂમ પડે છે તેમ આ પ્રાંતમાં કુમારને વહીવટ ચાલતો હોઈ એ અશોકના રાજ્યને મહત્વને સરહદી પ્રાંત હોવાનું માલૂમ પડે છે. એ સમયે આ પ્રાંતનું વડું મથક સુવર્ણગિરિ હતું. એ માસ્કી(જિ. રાયચુર)ની દક્ષિણે આવેલ કનકગિરિ હોવા સંભવે છે. આ પ્રાંતના પેટા વિભાગ ઇસિલનું વડું મથક ઇસિલ સિદ્ધપુરની સમીપમાં આવ્યું મનાય છે. બ્રહ્મગિરિ, સિદ્ધપુર અને જટિંગ-રામેશ્વરનો સમાવેશ આ વિભાગમાં થતો હશે. ગોવિમઠ અને પાકિંગુંડ પણ એ પ્રાંતમાં જ હશે. એગુડી અને એની ઉત્તરે આવેલ રાજુલ-ખંડગિરિ કૃષ્ણા નદીની દક્ષિણે હોવા છતાં તેનો સમાવેશ આ પ્રાંતમાં થત હશે.
અશોકના રાજ્યના દક્ષિણ-પૂર્વ ભાગમાં કલિંગ પ્રાંત આવ્યો હતો. એ હાલનું ઓરિસા છે. એ પ્રાંતની પાટનગરી તસલી હતી, તે હાલ ધલી તરીકે ઓળખાય છે. એ ઓરિસાના પુરી જિલ્લામાં ભુવનેશ્વરની દક્ષિણે આવેલું છે. સમાપા નામે બીજી નગરી કલિંગમાં હતી, તે દક્ષિણે હાલ આંધ્ર પ્રદેશમાં આવેલા ગંજામ જિલ્લામાં આવેલ જગઢ છે. મુખ્ય શૈલેખની પ્રત આ બંને સ્થળોએ કોતરેલી છે; ને પુરવણીના લેખોમાં રાજાએ તે તે નગરીના મહામાત્રોને આજ્ઞા કરી છે.
પૂર્વ ભારતમાં અશોકના રાજ્યનો વિસ્તાર ક્યાં સુધી હતો એ નક્કી કરવું મુશ્કેલ છે. અશોકના સ્તંભલેખ અને ગુફાલેખ બિહારમાં મળ્યા છે ને એ તો એના રાજ્યના મુખ્ય પ્રદેશ હતો. પરંતુ બંગાળા અને આસામમાં અશોકનો કોઈ અભિલેખ મળ્યો નથી. પાલિ ઇતિહાસગ્રંથો તામ્રલિપ્તિને અશોકની રાજધાની
૧. અભિલેખમાં પારિંદ’–‘પાલદરૂપ પ્રયોજાયાં છે. ભાડાકરક પારિંદ અને પુલિંદને જુદા ગણે છે (Asoka, pp. 36 .) પરંતુ બરુઆએ બતાવ્યું છે તેમ આ પારિંદ કે પારદ અને પુલિંદ એક હોવા સંભવે છે (op. cit, pp. 90 f.).
2. Bhandarkar, As'oka, p. 36. ૩-૪. Raychaudhuri, op. cil, p. 371, fun. 1.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |