Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 49

અભિલેખા
તથા સ્તંભલેખ નં. ૧, ૨, ૪, ૬ અને ૭ને અહીં લિપિ એટલે લેખ એવું અભિપ્રેત છે; ને આ સર્વ લેખ ધર્મને લગતા છે. કચિત ‘લિપિ’ લેખની પ્રત કે નકલના અર્થ ધરાવે છે.
૩૪
સ્તંભ નં. ૭માં એ ‘ધર્મશાવણા’ અને ‘ધર્માનુશાસના’ અર્થાત્ ધર્મઘોષણાઓ અને ધર્મોપદેશાનાય ઉલ્લેખ કરે છે. કેટલાક લેખામાં ‘ધર્મનિયમા ’(ધર્મ-નિયમના)ની જાહેરાત છે.
આ સર્વ લેખ અશોકે રાજા તરીકે લખાવ્યા છે, તેથી ‘અર્થશાસ્ત્ર ’ની પરિભાષામાં એ ‘શાસના' ગણાય. શાસનાના અનેક પ્રકાર છે. કેટલાંક શાસન પ્રજ્ઞાપન (વિજ્ઞાપન) અર્થાત્ જાહેરાત રૂપે હોય છે, જેમાં ‘આથી જણાવ્યું છે' કે ‘આમ કહે છે’ એવા શબ્દ પ્રયોજાય છે. શૈલલેખ નં. ૩, ૫, ૬, ૯ અને ૧૧માં તેમ જ સાતેય સ્તંભલેખામાં ‘દેવાના પ્રિય પ્રિયદર્શી રાજા આમ કહે છે' એવા શબ્દપ્રયોગ કરેલા છે. બાકીના શૈલલેખા પણ જાહેરાત તરીકે લખાયેલા છે. આ જાહેરાતો સર્વત્રગ અર્થાત્ સર્વ સ્થળેા માટેની છે.
ગૌણ શૈલલેખા પણ આ પ્રકારના છે. એના આરંભ ‘દેવાના પ્રિય આમ કહે છે' એ વાકયથી થાય છે. એને ‘શ્રાવણ' કહ્યાં છે.
કલિંગના અલગ શૈલેખ તે તે નગરના મહામાત્રાને ઉદ્દેશીને લખાયેલા છે. સંઘભેદના નિષેધને લગતા સ્તંભલેખ પણ એ પ્રકારના છે. રાણીના સ્તંભલેખ સર્વ સ્થળોના મહામાત્રાને ઉદ્દેશીને છે. આવાં શાસનાને ‘આજ્ઞાલેખ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
કલિંગના અલગ શૈલલેખ નં. ૨ ને ‘રાજવચનિક' કહ્યો છે. રાણીને સ્તંભલેખ ‘સર્વત્રગ’ છે.
ગુફાલેખો દાનને લગતા હાઈ ‘પરિદાન-લેખા' છે.
રશ્મિનદેઈ અને નિગ્લીવના સ્તંભલેખ સામાન્યત: રાજાની અંગત ધર્મપ્રવૃત્તિઓની જાહેરાત રૂપે હોઈ ‘પ્રાવૃત્તિક લેખ’ સ્વરૂપના છે, પરંતુ રુમ્મિનદેઈ સ્તંભલેખમાં કરમુકિત અને કરદાનમાં અનુગ્રહને લગતા જે ઉત્તરાર્ધ છે તે ‘પરીહાર-લેખ ’( અર્થાત્ અનુગ્રહલેખ)નું સ્વરૂપ ધરાવે છે.
સ્તંભલેખ નં. ૪માં રજકોને અભિહાર અને દંડની બાબતમાં અધિકાર આપતા ભાગ ‘નિસૃષ્ટિ-લેખ' ગણાય. સ્તંભલેખ નં. ૫ માંના મુદ્દા અનુગ્રહરૂપે હાઈ ‘પરીહારલેખ’નું સ્વરૂપ ધરાવે છે.
૦ ૩