Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 165

લિપિ અને ભાષા
૧૪૯
માગધીમાં તો એ થાય છે, જ્યારે અહીં એને શ થાય છે. (દા.ત, ગઝ). માગધીમાં આદ્ય ઝનો જ થાય છે, જ્યારે અહીં એ જ કાયમ રહે છે, જેમ કે, હતો, નાતે, નીવ, માગધીમાં હેત્વર્થ કૃદંતને પ્રત્યય છે, અહીં તરે છે. સપ્તમી એકવચનનો પ્રત્યય માગધીમાં રદ છે, અશોકના ઘણા લેખોમાં ઉપ છે.
આમ અશોકના મિખેમાં ઉત્તર અને પૂર્વના લેબેની ભાષા માગધી ભાષા સાથે અંશત: સામ્ય ધરાવે છે, પૂર્ણત: નહિ.
એવી રીતે અર્ધમાગધી ભાષાનાં લક્ષણ પણ આ લેખને અંશત: લાગુ પડે છે, ખાસ કરીને પશ્ચિમ અને દક્ષિણ અને ક્યારેક વાયવ્યના લેખોને. એમાં પ્રથમ એકવચનને સો પ્રચય, રન ર રહેવા દેવ, શ અને જનો ૩ કરવો, નન ન કર ઇત્યાદિ લક્ષણો અર્ધમાગધીમાં રહેલાં છે, પરંતુ અશોકના લેખોમાં કોઈ પ્રદેશના લેબેની ભાષા તેની સાથે પૂર્ણ સામ્ય ધરાવતી નથી. - શૌરસેની પ્રાકૃતમાં રહે છે, પ્રથમા એકવચનમાં મો પ્રત્યય લાગે છે, ઉષ્માક્ષરોમાં સર્વત્ર માત્ર વપરાય છે, ને (આદ્ય ન નો પણ) જ થાય છે, સપ્તમી એકવચનમાં દિલ પ્રત્યય લાગે છે, બે સ્વરોની વચ્ચે આવતા તો ર થાય છે. આ લક્ષણે પણ આમાંના કોઈ પ્રદેશના અભિલેખની ભાષા સાથે પૂરેપૂરાં બંધ બેસતાં નથી.
પૈશાચી પ્રાકૃતમાં જે પ થાય છે, ને અશોકના ગિરનાર અને શાહબાનગઢી લેખોમાં જો થાય છે. પરંતુ આ લેખની ભાષામાં પૈશાચીનાં બીજાં જૂજ લક્ષણ જોવા મળે છે.
એવી રીતે મહારાષ્ટ્ર પ્રાકૃતમાં તે ૪ થતો નથી, પ્રથમ એકવચનમાં છે પ્રત્યય લાગે છે, ન કાયમ રહે છે વગેરે લક્ષણ આમાંના કેટલાક લેખમાં, ખાસ કરીને ગિરનાર, સપારા અને શાહબાનગરીના લેખમાં રહેલાં છે, પરંતુ મહારાષ્ટ્રનાં બીજાં લક્ષણ એ લેખની ભાષાને લાગુ પડતાં નથી.
આમ અશોકના અમરેબાની ભાષા કે તેમાં કોઈ પ્રાદેશિક ભાષાસ્વરૂપ અનુકાલીન પ્રશિષ્ટ પ્રાકૃત ભાષાનાં પૂરાં લક્ષણ ધરાવતાં નથી. આ અભિલેખામાં સાત સ્તંભની ભાષા એ સમયની માગધી ભાષાનું સ્વરૂપ ધરાવતી લાગે છે. એ ભાષાની અસર ઘણે અંશે ઉત્તર પ્રદેશ, હિમાચલ પ્રદેશ, રાજસ્થાન, મધ્ય પ્રદેશ અને ઓરિસા સુધી વિસ્તરે છે. જ્યારે વાયવ્ય, પશ્ચિમ અને દક્ષિણ પ્રદેશોનાં ભાષાસ્વરૂપ પ્રાદેશિક ભાષાભેદનું વિપુલ પ્રમાણ ધરાવે છે. ટૂંકમાં પૂર્વ ભારત