Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૨
અશોક અને એના અભિલેખે
ખરી રીતે અશોકને એવી કોઈ વ્યકિત સાથે સરખાવવા જઈએ તો એ સરખામણી અમુક અમુક દૃષ્ટિએ જ બંધ બેસે તેમ છે ને એ રીતે એ સરખામણી આંશિક જ નીવડે. આથી અશોકના ચરિતનું મૂલ્યાંકન સ્વતંત્ર રીતે કરવું બહેતર છે.
બ્રાહ્મણી સાહિત્યમાં અશોકનો ઉલ્લેખ એક સામાન્ય રાજા તરીકે આવે છે, પરંતુ સિલોનના તેમ જ ભારતના બૌદ્ધ સાહિત્યમાં એનું ચરિત વિગતે નિરૂપાયું છે. તેમાં અશોકની ક્રૂરતાની વાતો બૌદ્ધ ધર્મના અંગીકાર પહેલાંની એની મનવૃત્તિની વિપરીતતા દર્શાવવા માટે પ્રચલિત થઈ હોવા સંભવે છે, પરંતુ અશોકે બૌદ્ધ ધર્મ અંગીકાર કર્યા પછી એને સક્રિય પ્રોત્સાહન આપ્યાની જે વિગતો આપી છે તેમાં ઘણું ઐતિહાસિક તથ્ય રહેલું લાગે છે. ભારતમાં અનેક સ્તૂપ બંધાવવામાં, મોગ્ગલિપુત્ર તિષ્યની અધ્યક્ષતા નીચે મળેલી બૌદ્ધ ભિક્ષુઓની ત્રીજી સંગીતિને પ્રોત્સાહન આપવામાં અને ખાસ કરીને સિલોનમાં થયેલા બૌદ્ધ ધર્મના પ્રસારમાં સક્રિય મદદ કરવામાં અશોકે ગણનાપાત્ર પ્રદાન કર્યું હોવાનું માલૂમ પડે છે. અશોક જેવા સમ્રાટે બૌદ્ધ ધર્મ અંગીકાર કરી, દેશમાં ઠેકઠેકાણે બૌદ્ધ સ્તૂપ બંધાવ્યા, તીર્થધામની યાત્રા કરી અને બૌદ્ધ ભિક્ષુઓને અઢળક દાન દીધા કર્યા હોય, તેથી મૌર્ય સામ્રાજ્યમાં એ ધર્મ વધારે વિપુલ અને વ્યાપક અસર ધરાવતો થયો હશે જ. કાશમીર, ગંધાર, યવનદેશ, હિમાલયઅપરાંતક, મહારાષ્ટ્ર, મહિષમંડલ (મૈસૂર કે માહિષ્મતી), વનવાસી (ઉત્તર કન્નડ,) સુવર્ણભૂમિ (બ્રહ્મદેશ) અને લંકા(સિલોન)માં થયેલો બૌદ્ધ ધર્મને પ્રસાર મુખ્યત્વે મોગ્ગલિપુત્રતિષે મોકલેલા ભિક્ષુઓને આભારી છે, પરંતુ એ સંગીતિને અશોકે સક્રિય પ્રોત્સાહન આપ્યું લાગે છે. સિલેનના રાજા તિષ્યને અશોક પ્રત્યે પરમ આદર હતો ને એને બૌદ્ધ ધર્મનો અંગીકાર કરવાની મૂળ પ્રેરણા અશોક પાસેથી મળી હતી એવું ત્યાંની અનુકૃતિ જણાવે છે. સિલોન મોકલવાના ભિશુમંડળના અગ્રણી તરીકે મહેન્દ્રની પસંદગી સહેતુક થઈ હશે. સિલોનના રાજાએ સ્ત્રીઓને દીક્ષા આપવા માટે ભારતમાંથી ભિક્ષુણી સંઘમિત્રાને બોધિવૃક્ષની શાખા સાથે તેડાવ્યાં તેમ જ આગળ જતાં ત્યાંથી ભગવાન બુદ્ધનાં અસ્થિ મંગાવ્યાં તે પણ મગધના સમ્રાટ અશોકને વિનંતી કરીને તેની મારફતે. આ પરથી સિલોનમાં બૌદ્ધ ધર્મના પ્રસારમાં અશોકનો ઘણો ફાળો રહેલો ગણાય. અન્ય દેશોમાં બૌદ્ધ ધર્મનો પ્રસાર થયો તેમાં એનો સીધો ફાળો એટલે બધો રહેલો હોવાનું બૌદ્ધ સાહિત્ય પરથી જાણવા મળતું નથી. પરંતુ એના અભિલેખમાં અશોક પતે અંતિયોક વગેરે વિદેશી રાજાઓનાં રાજ્યોમાં તામ્રપર્ણી સુધીનાં ચળ પાંડ વગેરે રાજયોમાં તેમ જ પિતાના રાજ્યની અંદરના યવન કંબોજ વગેરે પ્રદેશોમાં ધર્માનુશસ્તિ (ધર્માનુશાસન) કર્યાનો તથા
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |