Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અશોક અને મૌર્ય સામ્રાજયની પડતી
૧૧૭
ક્યારેય દેહાંતદંડની પ્રથા નાબૂદ કરી નહોતી કે દેહાંતદંડની સજા પામેલા સર્વ કેદીઓને મુકિત આપવાની નીતિ અપનાવી નહતી.
અશોકે રાજનીતિમાં અહિંસાને પ્રાધાન્ય આપ્યું હોવા છતાં તેના રાજ્યકાલ દરમ્યાન મૌર્ય સામ્રાજપની સત્તા કે શકિતમાં કંઈ હાલ થય જાણવા મળ્યું નથી. એને પૌત્ર સંપ્રતિ અહિંસાપ્રધાન જૈન ધર્મના પરમ અનુયાયી હોવા છતાં એણે પાટલિપુત્રથી અવંતિ સુધીના ત્રિખંડ ભરતક્ષેત્ર ઉપર શાસન કર્યું હતું. - અશોક બૌદ્ધ સંઘને છૂટે હાથે દાન આપતો તેથી તેને રાજકોશ ખાલી થઈ જતાં મૌર્ય સામ્રાજ નબળું પડયું એવુંય ધારવામાં આવ્યું છે, પરંતુ એનો આધાર યુવરાજ સંપ્રતિને લગતી બૌદ્ધ દંતકથા પર રહેલો છે.'
શાલિવૂકના રાજકાલ પછી મૌર્ય સામ્રાજ્ય યવન આક્રમણનો સામનો કરવામાં નિષ્ફળ નીવડ્યું એમાં શાલિભૂકના જુલમીપણાને લઈને થયેલી રાજાની અ-લોકપ્રિયતા તથા તેના ઉત્તરાધિકારીની નિર્બળતા પણ કારણભૂત હોઈ શકે. છેલ્લા રાજા બૃહથના સમયમાં વિપુલ સૈન્યની હિલચાલ નજરે પડે છે. એટલું જ નહિ, સેનાપતિની તાકાતને પણ પરચો મળે છે. રાજા બૃહદ્રથ સૈન્યના નિરીક્ષણના બહાને સેનાપતિ પુષ્યમિત્રે રચેલા છળકપટનો ભોગ બન્યો તેમાંય તેની “પ્રજ્ઞાદુર્બલતાને જવાબદાર ગણી છે, તેની શારીરિક કે રાજકીય દુર્બલતાને નહિ.
મૌર્ય વંશ પછી સત્તારૂઢ થયેલા શુંગવંશની સત્તા ૧૧૨ વર્ષ અને એ પછીના કાવાયન વંશની સત્તા ૪૫ વર્ષ જ ટકી. એ દૃષ્ટિએ જોતાં આટલું મોટું સામ્રા
જ્ય મગધની કેન્દ્રીય સત્તા નીચે લગભગ એક સૈકા જેટલો લાંબો વખત સાબૂત રહે તે પણ એક મોટી સિદ્ધિ ગણાય. અશોકના મૃત્યુ પછી એ સત્તા પચાસેક વર્ષમાં અસ્ત પામી તેને માટે બીજાં અનેક કારણો હોવાનું માલૂમ પડે છે. આથી મૌર્ય સામ્રાજયની પડતી માટે અશોકની અહિંસા-નીતિનો મુખ્ય હિસ્સો રહેલો હોવાનું માનવું અસ્થાને છે.
અલબત્ત રાજનીતિમાં અહિંસા અને શાંતિની નીતિ અપનાવવામાં આવે તો તે લશ્કરી જુસ્સાની દૃષ્ટિએ વિજિગીષાને તથા સૈન્યશકિતને મોળી પાડે ને સૈન્યશકિતનો હ્રાસ થતાં સામ્રાજ્યની તાકાત ઘટે એ ઘણે અંશે સંભવિત છે. પરંતુ અશોકના સમયમાં મૌર્ય સામ્રાજ્યને હાસ થયો જણાતો નથી ને એના ઉત્તરાધિકારીઓએ યુદ્ધની બાબતમાં અશોકની અહિંસા-નીતિનું અનુપાલન કરેલું હોવાને કોઈ ઉલ્લેખ મળતો નથી એ પણ આ વિચારણાની અંદર લક્ષમાં રાખવું ઘટે.
૧. Barua, op. ci, pp. 60 f.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |