Ashok Ane Ena Abhilekh

SR No.: 020057
Original Sutra Author: N/A
Author: Hariprasad Gangadhar Shastri
Publisher: Gujarat University
Publication Year: 1972
Total Pages: 206
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 19 MB

Page 131

અશોક અને મૌર્ય સામ્રાજયની પડતી
૧૧૫
હર્ષચરિત'માં બાણ “ના” (અસભ્ય)વિશેષણ સેનાપતિ પુષ્યમિત્ર માટે પ્રોજે છે, રાજા બૃહદ્રથ માટે નહિ. કહણ પણ અશોકની પ્રશંસા કરે છે. આમ આવા બ્રાહ્મણ કવિઓ પર અશોક તથા એના ઉત્તરાધિકારીઓ વિશે સાંપ્રદાયિક સિતમની છાપ ધરાવતા નથી. વળી પુષ્યમિત્રે બૃહદ્રથની હત્યા કરી પોતાની સત્તા સ્થાપી તેની પાછળ બ્રાહ્મણ અને બ્રાહ્મણેતર ધર્મસંપ્રદાયો વચ્ચેના સંઘર્ષે મુખ્ય ભાગ ભજવે એવું માનવાને કોઈ સબળ પુરાવા નથી. એમ તે પુષ્યમિત્ર શુંગના વંશના છેલ્લા રાજાની સત્તા પણ બ્રાહ્મણ અમાત્ય વસુદેવે ઉથલાવી પાડેલી. એથી એને શું બ્રાહ્મણોને વિપ્લવ ગણાશે? પુષ્યમિત્ર શુંગે અશ્વમેધ કરેલો એ પરથી પશુયજ્ઞ પાછા પ્રચલિત થયા હોવાનું માલૂમ પડે છે, પરંતુ એ પરથી પુષ્યમિત્રે બ્રાહ્મગધર્મના પુનરુત્થાન માટે બૃહદ્રથની હત્યા કર્યાનું માની લેવાય નહિ. શુંગ રાજાઓના રાજકાળ દરમ્યાન પણ બૌદ્ધ સ્તૂપની આસપાસ તોરણ, વેદિકા ઇત્યાદિ બાંધકામ થતાં. આથી અશોકે બ્રાહ્મણોને નારાજ કરેલા તેથી મૌર્ય સામ્રાજાની પડતી થઈ ને બ્રાહ્મણ વર્ણના શૃંગ વંશની સત્તા એના પ્રત્યાઘાતરૂપે સ્થપાઈ એમ માનવું અસ્થાને છે. અશેકના પશુપ-
નિપથી ધર્મચુસ્ત બ્રાહ્મણ નારાજ થયા હશે ને પુષ્યમિત્ર શુંગના સમયમાં પશુયજ્ઞની પૂર્ણ છૂટ થતાં પ્રસન્ન થયા હશે. પરંતુ તેઓની આ નારાજી રાજીએ મૌર્ય વંશની પડતી અને શુગવંશની સ્થાપનામાં ભાગ્યે જ સીધા ભાગ ભજવ્યો હશે.
કેટલાક ઇતિહાસકારો અશોકની અહિંસા-નીતિને મૌર્ય રાજ્યની પડતી માટે જવાબદાર ગણે છે.”
કાગના યુદ્ધમાં થયેલી ભારે ખુવારીથી અશોકને ભારે સંતાપ તથા પશ્ચાત્તાપ થયો, ત્યારથી તે યુદ્ધવિજય તજી ધર્મવિજયને માર્ગે વળ્યો ને તેણે પોતાના
૧. PlHAI, p. 360. 2. The Age of Imperial Unity, p. 91. ૩. ભાડુતનો સ્તંભલેખ (Select Inscriptions, pp. 89 f.)
૪. દા.ત., ‘વિજયનું સ્થાન ધર્મવિજયને આપવાના, આ નીતિ-પરિવર્તનની અસરો આધ્યાત્મિક રીતે જવલંત હોવા છતાં રાજકીય રીતે વિઘાતક હતી.અશોકના નવા દૃષ્ટિકોણે કેન્દ્રિત રાષ્ટ્રીય રાજ્ય અને જગદ્યાપી સામ્રાજ્ય માટેની ભારતીય mulail ajoyiz qolal.' (Bhandarkar, As'oka, pp. 258 f.; PHAI pp. 347 .)