Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૮
અશક અને એના અભિલેખે
પરંતુ અશોકના ઉત્તરાધિકારીઓને પ્રશ્ન આટલે સરળ નથી. ઉપર જણાવેલા છ ઉત્તરાધિકારીઓ ઉપરાંત બીજા અનેક ઉત્તરાધિકારીઓનો સંભવ વિચારવાનો રહે છે.
પુરાણોમાં આપેલી વંશાવળીઓમાં દશોન અને દશરથ, બંધુપાલિત અને ઇન્દ્રપાલિત એ ચાર નામ પણ કેટલીક જગ્યાએ આપેલાં છે. આ પૈકી દશરથ નામે રાજાના ગુફા-લેખ મળેલા છે. આથી એની ઐતિહાસિકતા નિશ્ચિત છે. પરંતુ અશોક સાથેનો એનો સંબંધ નક્કી કરવો મુશ્કેલ છે. સામાન્ય રીતે એને અશોકનો પૌત્ર અને સીધો ઉત્તરાધિકારી માનવામાં આવ્યો છે. એના ગુફાલેખોમાં ‘પર બેન સેવાને વિન મનંતરિર્ચ મમિપિતેન’ આવે છે. એનો અર્થ ‘દેવના પ્રિયે (અશોકે) તરત જ અભિષિકત કરેલ દશરથે ' એવોય સૂચવાયો છે, પરંતુ એને ખરો અર્થ “તરત જ અભિષિકત કરાયેલા દેવોના પ્રિય દશરથે' હોવાનું લગભગ સહુ વિદ્વાનો સ્વીકારે છે. અભિલેખોનું લખાણ, લિપિ, વિષય અને સ્થાન પરથી દશરથનો રાજ્યકાલ અશોકના રાજ્યકાલની નજીક હોવાનું સૂચિત થાય છે. પરંતુ એ પરથી એ બે રાજાઓ વચ્ચેનો ચક્કસ સંબંધ નક્કી કરી શકાય નહિ.
પુરાણોમાં દશરથને અશોકનો પૌત્ર કહેલો હોવાનું માની લેવામાં આવ્યું છે, પરંતુ પુરાણોની વિગત નવેસર તપાસ માગી લે છે. વાયુ-બ્રહ્માંડ પુરાણોમાં દશરથનો ઉલ્લેખ નથી. મત્સ્યપુરાણમાં આપેલી વંશાવળી અશુદ્ધ છે. એમાં શ્લો. ૨૪માં અશોકનો અને ગ્લો. ૨૫માં દશરથનો ઉલ્લેખ આવે છે. ને એ બેની વચ્ચે ‘તેને પૌત્ર’ આવે છે એ ખરું, પરંતુ અશોકના પૌત્રની વિગત સુયશા કે દશાનને લાગુ પડે છે, જ્યારે દશરથને તો તેને અર્થાત્ અશોકના પત્રનો પુત્ર કહેલો છે. આ રીતે દશરથ અશોકને પૌત્ર નહિ પણ પ્રપૌત્ર ગણાય ને એ અશોકનો નહિ પણ અશોકના પૌત્રને સીધો ઉત્તરાધિકારી ગણાય. વિષ્ણુપુરાણમાં રાયશા અને સંગતની વચ્ચે દશરથનું નામ આપેલું છે એ પરથી દશરથને સુયશાના પુત્ર અને અશોકનો પત્ર માનવાનું મન થાય, પરંતુ સુયશા એ કુનાલ અને સંગત એ સંપ્રતિ હોય તે દશરથને રાયશા(કુનાલ)ને પુત્ર અને સંગત(સંપતિ)નો પિતા માનવો અસ્થાને છે. આથી ભાગવતપુરાણમાં સુયશા અને રાંગતની વચ્ચે દશરથનું નામ ગુપ્ત કરેલ છે તે બરાબર લાગે છે. વાયુપુરાણની પ્રતમાં તો દશરથને અશોકના પૌત્ર બંધુપાલિતનેય પ્રપૌત્ર કહ્યો છે. ભવિષ્યોરારપુરાણમાં પણ રાજાઓને
4. Sircar, Select Inscriptions, pp. 79 f. ૨–૩. Thapar, op. cil, p. 187.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 020057 |
| Book Title | Ashok Ane Ena Abhilekh |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Hariprasad Gangadhar Shastri |
| Publisher | Gujarat University |
| Publication Year | 1972 |
| Total Pages | 206 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 19 MB |