Abhidhan Rajendra Kosh Part 06

SR No.: 016148
Original Sutra Author: N/A
Author: Vijayrajendrasuri
Publisher: Rajendrasuri Shatabdi Shodh Samsthan
Publication Year: 2014
Total Pages: 1492
Language: Hindi
Classification: Dictionary

Page 1333

विहार 1306 - अभिधानराजेन्द्रः - भाग 6 विहार लक्खूण' तिवर्वरशबरपुलिन्द्रादिम्लेच्छप्रधानानि अनार्याणि-अर्द्धष- | 'ड्विशजनपदबाह्यानि दुःसञ्ज्ञाप्यानिदुःखेनार्यसंज्ञां ज्ञाप्यन्ते, तथादुष्प्रज्ञाप्यानि-दुःखेन धर्मसंज्ञोपदेशेनानार्यसंकल्पान्निवर्त्यन्ते, अकालप्रतिबोधीनि-नतेषां कश्चिदपर्यटनकालोऽस्ति, अर्द्धरात्रादावपि मृगयादौ गमनसम्भवात, तथा अकालभोजीन्यपीति, सत्यन्यस्मिन् ग्रामादिके, विहारे विद्यमानेषु चान्येष्वार्यजनपदेषु न तेषुम्लेच्छस्थानेषु विहरिष्यामीति गमनं न प्रतिपद्यते, किमिति ? यतः केवली ब्रूयात्कर्मोपादानमेतत्, संयमात्मविराधनातः, तत्रात्मविराधने संयमविराधनाऽपि सम्भवतीत्यात्मविराधनां दर्शयति-ते म्लेच्छाः, 'णम् इति वाक्यालङ्कारे, एवमूचुः, तद्यथा-अयं स्तेनः, अयमुपचरकः-चरोऽयं तस्मादस्मच्छत्रुग्राभादागत इति कृत्वा वाचा आक्रोशयेयुः, तथा दण्डेन ताडयेयुः, यावञ्जीविताट्यपरोपयेयुः, तथा वस्त्रादि आच्छिन्द्युःअपहरेयुः, ततस्तं साधुं निर्धाटयेयुरिति। अथ साधूनां पूर्वोपदिष्टमेतत्प्रतिज्ञादिकं यत्तथाभूतेषु म्लेच्छस्थानेषु गमनार्थं न प्रतिपद्यते, ततस्तानि परिहरन् संयत एव ग्रामान्तरं गच्छेदिति। (22) अराजकादिग्रामेषु न विहरेतसे भिक्खू वा भिक्खुणी वा दूइजमाणे अंतरा से अरायाणि वा गणरायाणि वा जुवरायाणि वा दो रजाणि वा देरयाणि वा विरुद्धरजाणि वा सइलाठे विहाराए संथरमाणेहिंजणवएहिं नो विहारवडियाए पवजेज गमणाए, केवली बूया-आयाणमेयं, ते णं बाला तं चेव० जाव गमणाए तओ संजयामेव गामाणुगाम / दूइज्जेजा। (सू०-११६) कण्ठ्यं, नवरम्, अराजानि-यत्र राजा मृतः युवराजानियत्र नाद्यापि राज्याभिषेको भवतीति। किञ्चसे भिक्खू वा भिक्खूणी वा गामाणुगाम दूइजमाणे अंतरा से विहं सिया, से जं पुण विहं जाणिज्जा एगाहेण वा दुआहेण वा तिआहेण वा चउआहेण वापंचाहेणवापाउणिजवानोपाउणिज वा तहप्पगारं विहं अणेगाहगमणिलं सइ लाठे०जाव गमणाए, 'केवलीबूया-आयाणमेयं अंतरासे वासे सिया पाणेसुवा पणएसु वाबीएसुवा हरिएसु वा उदएसुवा मट्टियाए वा अविद्धत्थाए अह मिक्खू जंतहप्पगारं विहं अणेगाहगमणिशं०जावणोपवचिज वा गमणाए ततो संजया गामाणुगामं दूइ जा॥ (सू०-११७) / स भिक्षुामान्तरं गच्छन् यत्पुनरेवं जानीयात् अन्तरा-ग्रामान्तराले मम गच्छतः विह' तिअनेकाहगमनीयः पन्थाः स्यात्-भवेत, तमेवंभूतमध्वानं ज्ञात्वा सत्यन्यस्मिन् विहारस्थाने न तत्र गमनाय मति विदध्यादिति, शेष सुगमम्। आचा०२ श्रु०१चू०३ अ० 130 / विरुद्धराज्ये गमनादौ प्रायश्चित्तम् नो कप्पइ निग्गंथाण वा निग्गंथीण वा वेरविरुद्धरशंसि सजं गमणं सचं आगमणं सजंगमणाऽऽगमणं करित्तए, जे खलु निग्गंथे वा निग्गंथी वा वेरजविरुद्धरजंसिसनं गमणं सजं आगमणं सज्ज गमणाऽऽगमणं करेड करंतं वा साइजइसे दुहओ विइकममाणे आवजहचाउम्मा सियं परिहारहाणं अणुग्घाइयं॥३८|| अथास्य सूत्रस्यकः सम्बन्ध इत्याहचोरो ति अइपसंगा, विरुद्धरण विमा चरित्राहि। इय एसो उवधाओ, वेरनविरुद्धसुत्तस्स॥६१६॥ अनन्तरसूत्रे हेमन्तग्रीष्मयोामानुग्राम विहारो-गमनं कर्तुं कल्पते इत्युक्तोक्तिप्रसङ्गतो विरुद्धराज्येऽपि वर्तमानः समाचरेदित्यभिप्रायेणेदं सूत्रमारभ्यते एष वैराज्य-विरुद्धराज्यसूत्रस्योपोद्धातः- सम्बन्धः, अनेनाऽऽयातस्यास्य (सू०-३८) व्याख्या-नो कल्पते निर्ग्रन्थानां वा निर्ग्रन्थीनांवा वैराज्ये विरुद्धराज्ये वा सद्यस्तत्कालं गमनं सद्य आगमनं सद्यो गमनागमनं कर्तुं यः खलु निर्ग्रन्थो वा निर्ग्रन्थी वा वैराज्यविरुद्धराज्ये सद्यो गमनं सद्य आगमनं सद्यो गमनागम-नं करोति कुर्वन्तं वा स्वादयति-अनुमोदयति स द्विधाऽपि तीर्थकृतां राज्यस्य च सम्बन्धिनीमाज्ञामतिक्रामन् आपद्यते-प्राप्नोति चातुर्मासिकं परिहारस्थानमनुद्धातिकं चतुर्गुरुकमित्यर्थः। इति सूत्रसंक्षेपार्थः / अथ विस्तरार्थं भाष्यकृदाहदेरं जत्थ उरने, वेरं जायं व देररखं वा। जंच विरजइ रज्जे-णं तेणं विगयरायं वा // 620 / / यत्र राज्ये पूर्वपुरुषपरंपरागतं वैरं तद्वैराज्यमुच्यते-नैरुक्ता शब्दनिष्पत्तिः / यद्वा न पूर्वपुरुषपरम्परागतं परं सम्प्रति ययो राज्ययोर जातमुत्पन्नं तद्वैराज्यम् / अथवा परकीयग्रामनगरवाहादीनि कुर्वन् यत्र राजादिवरेविरोधेरज्यतेतादृशं डमरं विराज्यमुच्यते, यदि वा–यद्राज्यममात्यादिप्रधानपुरुषरूपं 'रजेणं ति विवक्षितेन राज्ञा सा विरज्यतेविरक्ता भवति, तद्वैराज्यम्, इष्टरूपनिष्पत्तिः सर्वथाऽपि निरुक्तिवशात्, यद्वा-विगतो मृतः प्रोषितो वा राजा यत्र तद्विगतराजकम्-अराजकमित्यर्थः, तदेव वैराज्यम्।यत्रतुद्वयोरपि राज्ञो राज्ये परस्परं गमनागमनं विरुद्धं तद्विरुद्धराज्यमुच्यते। सद्यः प्रभृतीनिशेषपदानि व्याचष्टेसजग्गहणाऽतीयं, अणागयं चेव वारियं वरं। पनवगपडुच कयं, होछा गमणं च उभयं वा // 621 // सद्यो-वर्तमानकालभावि यद्वैरं तत्र गमनादिकं न कल्पते, एवं सधो ग्रहणादतीतमनागतंचरनिवारितंभवतिायत्ररपूर्वोक्तमस्तियत्रवाभाविष्यतयासम्भाव्यमानंतत्राऽपि क्षेत्रेगमनादीनिनकर्तव्यानीतिभावः, तथाप्रज्ञापक प्रतीत्य गमन-मानमनम् उभयं वा-गमनागमनमत्र भवति। तत्र यत्र प्रज्ञा