________________ जीवविवागा 1556 - अभिधानराजेन्द्रः - भाग 4 जीवाजीव तद् यथा त्वयोक्तं तथैव, विशेषितं त्वसाधारणं तु, हेतुमाश्रित्य एतन्न भवति, जीवः कालो वा सर्वासामपि विकृतीनामुदयं प्रति साधारणः, ततस्तदपेक्षया चेत् प्रकृतीनां चिन्ता क्रियते, तर्हि सयी अपि जीवविपाका एव, कालविपाका एव वा,भास्तत्र संदेहः, परं कासां चित्प्रकृतीना क्षेत्राऽऽदिकमप्यसाधारणमुदयं प्रति हेतुरस्ति, ततस्तदपेक्षया क्षेत्राविपाकात्वाऽऽदिव्यप्रदेश इत्यदोषः // 47 // पं० सं०३ द्वार। कर्म०। जीववु ड्डिय न० (जीववृद्धिक) अनुज्ञायाम्, एतचानुज्ञाया गौणं नाम / नं०। जीवसंखेवपुं० (जीवसंक्षेप) संक्षिप्यन्ते संगृह्यन्ते जीवा एभिरिति संक्षेपा अपर्याप्त केन्द्रियत्वाऽऽदयोऽवान्तरजातिभेदाः / जीवानां संक्षेपा जीवसंक्षेपाः / अपर्याप्तकेन्द्रियत्वाऽऽदिके, जीवस्थाने, कर्म०६ कर्म० / जीवसंगहिय त्रि० (जीवसंगृहीत) जीवैः संगृहीतः स्वीकृतो जीवसंगृहीतः। जीवैः स्वीकृते, स्था० / "अजीवा जीवसंगहिया।" अजीवाः पुद्गलाऽऽकाशाऽऽदयो जीवैः संगृहीताः स्वीकृताः। अजीवान्तिानामजीवानां सर्वव्यवहारा भावात्। स्था०२ ठा० 1 उ०। भ०। जीवसंजम पुं० (जीवसंयम) जीवेषु संयमो जीवसं यमः / जीवेषु हिंसाऽऽदिपरिहारे, आचा०१ श्रु०१ अ० 1 उ०। जीवसाहत्थिया स्त्री० (जीवस्वाहस्तिका) यत्स्वहस्तेन गृहीतेन जीवं मारयति सा जीवस्वाहस्तिका। क्रियाभेदे, स्था०२ ठा० 1 उ०।। जीवा स्त्री० (जीवा) जीवनं जीवा। प्राणधारणे, आ० चू० 1 अ०। जीवनं जीवा इति स्त्रीलिङ्गाभिधायक एवायं शब्दः साध्यते, न तु जीव इति पुंल्लिङ्ग भिधायकः शब्दः। विशे०। जीव-अच, जीवयतेरच्या टाप्। प्रत्यञ्चायाम्, सू० प्र०१३ पाहु० / धनुषो गुणे, वाच० / "तेणेहिं सजीवेहिं धणुएहिं" सजीवैः कोट्यारोपितप्रत्यञ्चैः / ज्ञा०१ श्रु०८ अ० जीवव जीवा, जम्बूद्वीपलक्षणवृत्तक्षेत्रास्य हैमवतैरण्यवताभ्यां द्वितीयषष्ठ वर्षाभ्यामवच्छिन्नस्याऽऽरोपितज्याधनुः पृष्टाकारयोः परिधिखण्डयोः, धनुःपृष्ठसंज्ञकयोः पर्यन्तभूतसरलप्रदेशपड़तौ, स०। हेमवताऽऽदिजीवानां प्रमाणमाह - हेमवयएरनवयाओणं जीवाओ सत्तवीसं जोयणसहस्साइंछच चउसत्तरे जोयणसए सोलसए एगूणवीसइभाए जोयणस्स किं चि विसेसूणाओ आयामेणं पण्णत्ता। हेमवताऽऽदिजीवयोरूक्तप्रमाणसंवादगाथा - "सत्तत्तीस सहस्सा, छच्च सया जोयणाण चउसयरा / हेमवयवासजीवा, किं चूणा सोलस कला य" // 1 // ति। कला एकोनविंशतिर्भागो योजनस्येति। स०३७ सम०। हैमवतैरण्यवताऽऽदिजीवानां परिधिखण्डप्रमाणमाह - हेमवएरण्णावइयाणं जीवाणं धणुपिढे अट्ठतीसं जोयणासहस्साई सत्तय चत्ताले जोयणसए दस एगूणवीसइभागे जोयणस्स किंचि विसेसूणा परिक्खेवेणं पण्णत्ता। जम्बूद्वीपलक्षणवृत्तक्षेत्रस्य हैमवतैरण्यवताभ्यां द्वितीयषष्ठ वर्षाभ्यावमवच्छिन्नस्याऽऽरोपितज्याधनुः पृष्ठाऽऽकारे परिधि स्वएके धनुः पृष्ठे | उच्येते, तत्पर्यन्त भूते सरलप्रदेशपङ्क्ती तु जीवे इव जीवे इति। एतत्सूत्रसंवादिगाथा च - "चत्ताला सत्तसया, अरूतीस सहस्स दस कला यधणू।" इति। स०३८ समका"जंबूदीवस्सपाईणपडीणउदीणदाहिणत्ताए जीवाए" जीवया प्रत्यञ्चया दवरिकयेत्यर्थः / सू० प्र०१२ पाहुन जीवाइभाववाय पुं० (जीवाऽऽदिभाववाद) जीवाऽऽदिपदार्थ वादे, "जीवइभाववाओ, बंधाइपसाहगो इह ताव' / पं०व०४ द्वार। जीवाजीवपु० (जीवाजीव) जीवद्रव्याजीवद्रव्ययोः, स्था०। समयाइ वा आवलियाइ वा जीवाइ वा अजीवाइ वा य वुच्चइ / आणापाणूइवाथोवाइवाजीवाइवा अजीवाइवा पवुचइ। खगाइ वा लवाइवा जीवाइवा अजीवाइवा पवुच्चइ। एवं मुहुत्ताइ वा अहोरत्ताइ वा पक्खाइ वा मासाइ वा उऊइवा अयणाइवा संवच्छराइ वा जुगाइ वा वासमयाइ वा वाससहस्साई वा वास सयसहस्साई वा वासकोडीय वा पुव्वंगाइ वा पुव्वाइ वा तुडियंगाइवा तुडियाइ वा अडडंगाइवा अडडाइ वा अववंगाइ वा अववाइवा हूहूअंगाइ वा हूहूयाइ वा उप्पलंगाइ वा उप्पलाइ वापउमंगाइ वा पउसाइवाणलिणंगाइ वा णलिणाइवा अत्थणि उरंगाइवा अत्थणिउराइ वा अउअंगाइवा अउआइवाणउअंगाइ वाणउआइ वा पउअंगाइ वा पउआइ वा चूलिअंगाइ वा चूलियाइ वा सीसप्पहेलियंगाइवा सीसप्पहेलियाइ वा पलिओवमाइ वा सागरोवमाइ वा उस्सप्पिणीइ वा ओसप्पिणीइ वा जीवाइ वा अजीवाइ वा पवुबइ / गामाइ वा णगराइ वा निगमाइ वा रायहाणीइ वा खेडाइ वा कव्वडाइ वा मडंवाइ वा दोणमुहाइ वा पट्टणाइ वा आगराइ वा आसमाइवा संवाहाइवा संनिवेसाइ वा घोसाइ वा आरामाइ वा उजाणाइ वा वणाइ वा वणखंडाइवा वावीइ वा पुक्खरणीइ वा सराइ वा सरपंतियाइ वा अगडाइ वा तडागाइ वा दहाड वा णदीइ वा पुढवीइ वा उदहीइ वा वात खंधाइ वा ओगासंतराइ वा वलयाइ वा विगाहाइ वा दीवाइ वा समुद्दाइ वा वेलाइवा वेइयाइवा दाराइवा तोरणाइवाणेरइयाइ वा णेरइयावासाइ वा. जाव वेमाणियावासइ वा कप्पाइ वा कप्प विमाणवासाइ वा वासाइ वा वासहरपव्वयाइवा कूडाइ वा कूमा गाराइ वा विजयाइ वा रायहाणीइ वा जीवाइ वा अजीवाइ वा पवुच्चइ / छायाइ वा आतवाइ वा दोसिणाइ वा अंधकाराइ वा ओमाणाई वा पमाणाइ वा उम्माणाइ वा अतियाणगिहाइ वा उजाणगिहाइ वा अवलिंवाइ वा मणिप्पवायाइ वा जीवाइ वा आजीवाइ वा पवुच्चइ। स्या०। पूर्वव जीवविशेषाणामुचत्वलक्षणो धर्मोऽभिहितः इह तु धर्मा धिकारादेव समयाऽऽदिस्थितिलक्षणो धर्मो जीवाजीवसंबन्धी जीवाजीवतयैव धर्मधर्मिणोरभेदेनोच्यत इति / तता सर्वेषां काल प्रमाणानामाद्यः परमसूक्ष्मोऽभेद्यो निरवयव उत्पलपत्राशत