________________ आलोयणा 451 अभिधानराजेन्द्रः भाग 2 आलोयणा अहारिहं तवोकम्मंपायच्छित्तं पडिवज्जित्तए वाणो चेवणं अप्पणो आयरियं उवज्झाए पासेजा जत्थेव संभोइयं बहुस्सुयं बहु आगमं पासेज्जा कप्पइ से तंम्मत्तिए आलोइत्तए बा जाव पडिकमित्तए वा णो चेवणं संभोइयं साहम्मियं बहुस्सुयं बहुआगमं पासे जाव जत्थे व असंभोइयं साहम्मियं बहस्सय बहुआगमं पासेजा कप्पइसेवं संठिए आलोइत्तए वा जाव पडिवजित्तए वा णो चेवणं अन्नसंभोइयं साहम्मियं बहुसुयं आगामियं पासेज्जा वा सारूवियं बहुस्सुय बहुआगमं पासेजा कप्पइ तंसंतिए आलोइत्तए वा पडिकमित्ति वा जावपडिवजीत्तए वा नो चेवणं सारूवीयं बहुस्सुयं बज्झागमं पासेजा जत्थेव समणो वासगंपच्छा कडंबहुस्सुयं वज्झागम पासेज्जा कप्पइसे तस्संतिए आलोइत्तएवा जावपडिवज्जित्तए वाणो चेवणं समणो वासगं पच्छाकडं बहुस्सुयं वज्झागमं पासिज्जा जत्थेव दसमं भावियाइं चेइयाइपासेज्जा कप्पइ से तस्संतिए आलोइत्तए वा जाव पडिवज्जित्तए वा णो चेव समभावियाई चेइयाइं पासेजा बहियागामस्स वा जाव सन्निवेसस्स वा पाइणाभिमुहे वा उदिणाभिमुहेवा करपल परिग्गहियं सिरसावत्तं मत्थए अंजलिकटु कप्पई सेएएवं ववइत्तए एवइयामे अवराहा एवं तिक्खु त्ताय अहं अवर अरिहंताणं सिद्धाणं अंतिएआलोएज्जा पडिकमेजानिदेजाजाव पायच्छित्तंपडिवेञ्जासित्तिबेमि / / 3 / / व्याख्या / भिक्षुरन्यतरत् अकृ त्यस्थान से वित्वा प्रतिसेव्य इच्छेत् / आलोचयितुं स वालोचयितुमिच्छुर्यत्रैवात्मन आचार्योपाध्यान्यपश्येत्तत्रैव गत्वा तेषामंतिके समीपे आलोचयेद तीचार जातं वचसा प्रकटीकुर्यात् प्रतिक्रामे न्मिथ्यादुष्कृतं तद्विषये दद्याद्यावत्कारणात् निदेजा गरहेज्जा विउडेजा विसोहेज्जा / अकरणयाए अब्भुठेज्जा अहारिहं तवोकम्मं पायच्छित्तं पडि-वज्जेज्जा) इति परिग्रहः तत्र निंदाद्यात्मसाक्षिकं जुगुप्सेतु गर्हेत् गुरुसाक्षिकं निंद्यात् इह निंदनगर्हणमपि तात्विकं तदा भवति यदा तत्करणतः प्रतिनिवर्तते // तत आह (उबढेजा) इति तस्मा-दकृत्यप्रतिसेवनात्व्यावर्तेत निवर्तेत। व्यावृतावपि कृतात् पापात्तदा मुच्यते यदात्मनो विशोधिर्भवति / तत आह। आत्मानं विशोधयेत्। पापमलस्फोटनतो निर्मलीकुर्यात्। साच विशुद्धिर-पुनः करणतायामुपपद्यते। ततस्तामेव / पुनः करणतामाह। अकरणतया पुनरभ्युत्तिष्ठेत् पुनरकरणतया अभ्युत्थानेऽपि विशोधिः प्रायश्चित्तप्रतिपतिर्भवति / तत आह यथार्ह यथायोग्यं तपः कर्म तपोग्रहणमुपलक्षणं छेदादिकं प्रायश्चित्तं प्रतिपद्येत / यदि पुनरात्मीयेष्वाचार्योपाध्यायेषु सत्सु अन्येषामंतिके आलोचयति। ततः प्रायश्चित्तं तस्य चतुर्गुरु यदि पुनरात्मन आचार्योपाध्यायान्न पश्येत् अभावाद् दूरव्यावधानतो वा ततो यत्रैव सांभोगिकं साधर्मिकं विशिष्टसामाचारीनिष्पन्नं बहुश्रुतं च्छेदग्रंथादिकुशलं उद्भ्रामकमुद्यतविहारिणं पाठांतरं बव्हा-गममर्थतः प्रभूतागमं पश्येत्तस्यांऽतिके आलोचयेदत्रापि यावत्करणात्पडिक्कमेज्जा इत्यादि पदकदबंकपरिग्रहः। यदि पुनस्तस्य भावे अन्यस्य सकाशे आलोचयति / तदा चतुलधु - वक्तव्यं / सांभोगिकसाधिम्मिकबहुश्रुतस्यांतिके तस्याऽप्यभावे सारूपिको वक्ष्यमाणस्वरूपः तस्याऽप्यभावे यत्रैव सम्यग्भावितानि जिनवचनवासितांतः करणानि दैवतानि पश्यति तत्र गत्वा तेषामंतिके आलोचयेत् तेषामप्यभावे बहिग्रामस्य यावत्करणात्।। नगरस्सवा निगमस्स वा रायहणिए वाखंडस्सवा। पट्टणस्स वादोण्णमुहस्स वा असमस्सवासंदाहस्सवासंन्निवेसस्स वा॥ इतिपरिग्रहः प्राचीनाभिमुखोवा उदीचीनाभिमुखो वा सूर्यदिगभिमुख उत्तरदिगभिमुखो वा इत्यर्थः // इह चिरंतनव्या करणेषु दिश्यपिस्त्रियामभिधेयामामीन् प्रत्ययः स्वार्थे भवति। तत एवं निर्देशः। पूर्वोत्तरादिग्रहणमालोचनायामेतयोरेव दिशयोरर्हत्वात् / करतलाभ्यां प्रकर्षण गृहीतः करतलप्रगृहीतः / तं तथा शिरस्यावर्तो यस्य स शिरस्यावर्तः कंठे कालवदलुकसमासः।तमस्तके अंजलिं कृत्वा एवं वक्ष्यमाणरीत्या वदेत्॥ तामेव रीतिं दर्शयति / एतावंतो मे ममापराधाः एतावत्कृत्व एतावतो वारान् यावदहमपराद्ध एवमपराध एवमर्हतां तीर्थकृतं कथंभूतानामित्याह / सिद्धानामुपगतमलकल्पकानामंतिके आलोचयेदित्यादि पूर्ववदेष सूत्रसंक्षेपार्थः॥ अधुना नियुक्तिभाष्यविस्तरः / तत्र यदुक्तमकृत्यं स्थानं सेवित्वेति तद्विषयमुपदर्शयति। अन्नयरं तु अकिव्वं, मूलगुणे चेव उत्तरगुणे य / मूलं व सव्वदेसं, ए मेव य उत्तर गुणेसु / / अन्यतरद कृत्यं पुनः सूत्रोक्तं मूलगुणे मूलगुणविषयमुत्तरगुणे वा उत्तरगुणविषयं वा तत्र मूलं मूलगुणविषयं सर्वदेश वा सर्वथामूलगुण स्योच्छेदे देशतोवा इत्यर्थः / एवमेवानेनैव प्रकारेण उत्तरगुणेष्वपिद्वैविध्यं भावनीयं / तद्यथा। उत्तरगुणस्याऽपि सर्वतो देशतो वा उच्छेदेनेति तत्रैव व्याख्यानांतरमाह // अहवा पणगादीयं,मायसादीयं वाविजाव छम्मासा एवं तथारिहं खलु, छेदादि चउण्हवेगथरं॥ अथवेति अकृतस्य स्थानस्य प्रकारांतरतोपदर्शने पंचकादिकं रात्रिंदिवपंचकप्रभृतिप्रायश्चित्तस्थानमकृत्थं स्थानं यदिवा मासादितच तावद्यावत्षएमासाः। एतत् खलु अकृत्यस्थानंतापाहं तपोरूपप्रायश्चित्ताहयदि वा छेदा दीनां चतुण्णां प्रायश्चित्तस्थानमकृत्य स्थानं तदेवमधिकृत्य स्थानं व्याख्याय यथास्वकीयाचार्योपाध्यायादीनामदर्शनं संभवति / तथा-प्रतिपादयति।। आउयवाघाययं, वाहुल्लहगीयं चपत्तकालंत। अपरकममासजव, सुत्तमिणंतदिसा जाव।। स्वकीयानामाचार्या पाध्यायानामायुषो ध्याघातोऽभवत् / जीवितस्य बहुधातसंकुलत्वात् यदिवा तस्यैवाऽलोचकस्यायुर्यावदाचायाँ पाध्यायादिसमीपे. गच्छति तावत् न प्रभवति स्तोकावशेषत्वात् / तत आयुषो व्याघातं वा आश्रित्य तथा