________________ आणा 141 अमिधानराजेन्द्रः भाग 2 आणाखंडण तिचारे; चारित्राचारमालोचयतीत्यर्थ:। दर्शनग्रहणं ज्ञान-ग्रहणमपीति ज्ञानातिचारं चेत्यपि द्रष्टव्यम् / चारित्रा-तिचारालोचनेऽपि च द्विभेदामूलगुणातिचारविषया, उत्तरगुणविषया च / तां करोति / पुनस्त्रिकाम्आहारोपधिशय्यां भेदत एकैकां त्रिप्रकाराम, चतुर्विशुद्धांप्रशस्तद्रव्यक्षेत्र- कालभावोपेतां, त्रिविधे काले-अतीते, प्रत्युत्पन्ने च यत्सेवितम्, अनागते च यत्सेविष्ये इत्यध्यवसितं विकटभाव:प्रकटभाव:; अप्रतिकुञ्चन इत्यर्थ: 1 व्य० 10 उ०। (आज्ञाव्यवहारसाधक:) दव्वे भावे आणा, खलु सुयं जिणवराणं। सम्मं ववहरमाणो, उतीऍ आराहओ होति / / 16 / / आज्ञा द्विविधा-द्रव्ये, भावे चा तत्र द्रव्याज्ञा-राजादीनामाज्ञा, भावाज्ञा खलु श्रुतं जिनवराणाम्। तत्र सम्यक् पञ्चविधान्यतमेन व्यवहारेणप्रागुक्तनीत्या व्यवहरन् तस्या:आज्ञाया आराधको भवति। व्य०३ऊ। आणाअविराहग-पुं. (आज्ञाऽविराधक) आज्ञाया आराधके पं. सू.२ सूत्र। आणाआराहण- न. (आज्ञाऽऽराधन) आप्तोपदेशानुपालने, पञ्चा० / "आणा आराहणाओ" (5+)|| आज्ञाऽऽराधनात्-आप्तोपदेशानुपालनान्निर्निदानतामेव हि जिना मन्यन्ते। पञ्चा०६ विव०। आणाआराहणजोग- पुं० (आज्ञाऽऽराधनयोग) आप्तोपदेशानुपालनसम्बन्धे, पञ्चा० 12 विव०। आणाइत्त- त्रि. (आज्ञावत्) आप्तोपदेशवर्तिनि, पञ्चा० 15 विक। आणाईसर- पुं० (आज्ञेश्वर)। आज्ञया आज्ञाया वा ईश्वर आ-ज्ञेश्वरः। जी.३ प्रति०४ अधि। आ०म०। आज्ञाप्रधाने ईश्वरे, जं. 1 वक्षः। औ०। आणाईसरसेणावच- न. (आज्ञेश्वरसेनापत्य) आज्ञाया ईश्वर आज्ञेश्वरः / (जी. 3 प्रति० 4 अधि० आ०म०l) सेनाया: पति: सेनापति: आज्ञेश्वरश्चासौ सेनापतिश्च आज्ञेश्वरसेनापतिस्तस्य कर्म आज्ञेश्वरसेनापत्यम्।जी०३प्रति 4 अधिक। आज्ञाप्रधानो य: सेनापति:सैन्यनायक: तस्य भाव: कर्म वा आज्ञेश्वर-सेनापत्यम्। औ। स्वसैन्यं प्रत्यद्भते आज्ञाप्राधान्ये, जी०३ प्रति०४ अधिः। "आणाईसरसेणावचं कारेमाणे पालेमाणे' ज्ञा 1 श्रु.१ अ विपा। स०। प्रज्ञा०। आणाकं खिन-पुं०(आज्ञाकाक्षिन्) आज्ञामाकाङ्क्षितुं शीलमस्येत्याज्ञाकाक्षी। सर्वज्ञोपदेशानुष्ठायिनि, आचा। "इह आणाकंखी पंडिए" (सूत्र-१५३४) इह-अस्मिन् मौनीन्द्रे प्रवचने व्यवस्थित: सन आज्ञां-तीर्थकृतोपदेशमाकाक्षितुं शीलम-स्येत्याज्ञाकाङ्क्षी आगमानुसारप्रवृत्तिक: कश्चैवंभूत: पण्डित:-सदसद्विचक्रज्ञ: आचा.. श्रु०५अ०३ऊ। आणाकरण-न०(आज्ञाकरण)आगमज्ञवचनासेवने, पञ्चाता सौत्रविधिसम्पादने, पं०व०। ता एअम्मि वि काले, आणाकरणे अमूढलक्खेहि। सत्तीए जइयव्वं, एत्थ विही हंदिएसो अ॥१00011 यस्मादेवं तस्मादेतस्मिन्नपि काले-दुःखमारूपे आज्ञाकरसौत्रविधिसम्पादने अमूढलक्ष:-सद्भिःशक्त्या यतितव्य- मुपसम्पदादौ, अत्र विधिरेष व्याख्यानकरणे हन्दीत्युपप्रदर्शने, एष च वक्ष्यमाणलक्षण:। इति गाथार्थः / प०व०४ द्वार। आणाका(गा)रि(न)-पु.(आज्ञाकारिन्) आप्तोपदेशव तिनि, पञ्चा०८ विव! आप्तोपदेशविधायिनि, पञ्चा! तथाचएयस्स फलं भणियं, इय आणाकारिणो उसडस्स ||44+|| एतस्स-समस्तजिनभवनविधानस्यफलम-प्रयोजनं भणितम्-उक्तम् इत्येवम्- उक्तनीत्या। आज्ञाकारिणस्तु- आप्तोपदेश-विधायिन एवं श्राद्धस्य-श्रद्धावतः; श्रावकस्येत्यर्थः / पञ्चा०७ विव० / आणाखंडण-न०(आज्ञाखण्डन) आज्ञाभङ्गे, "आणा नो खंडेज्जा, आणाभंगे कओ सुहो"। महा०४ अ। (आज्ञाखण्डनकरधर्मस्य विचारे पण्डितश्रीकल्याणकुशलगणितकृतप्रश्ना यथा)"आणाखंडणकरी य, सव्वं पि निरत्थयं तस्स। आणारहिओ धम्मो, पलालपूल व पडिहाइ||" "कलं नग्घइसोलसिमि" त्यादिवचनालम्बनेन सामयादिदर्शनान्तरेषु यद्वालतपःकष्टानुष्ठानं समाचरन्ति तत्सर्वं सर्वथा निष्फलमेव, न कापि कर्मनिर्जरा भवति केषांचित्संमतं, केषां- चित्तु तेषामपि तारतम्येन स्वल्पमपि फलं स्वीकार्य न तु निष्फलता। अत्राऽऽगम:-"जं अन्नाणी कम्म, खवेइ बहुयाइँ वासकोडिहिं / तं नाणी तिहिं गुत्तो, खवेइ ऊसासमित्तेणं // 1 // " पं०भा०। "कलं नग्घइ सोलसिं पलालपूलु ब्व' इत्यादावपीदमेव तात्पर्यम्-"अविरयमाइसुराउं, बालतवोकामनिजरा जयई"- त्ति, "सरागसंजमेणं बालतवेणं' ति, "चरगपरिव्वा यगबंभलोगो जा''। इत्यपि अत एव बालतपस्विनामपि कोडिन्नदिन्नसेवालिनाम्नां स्वीयस्वीयतपोऽनुसारेणैव सोपान-प्राप्ति:, सर्वथा विफलतायां तु सर्वेषामप्राप्तिः प्रसज्यते कथं च कर्मलाघवमन्तरेण मिथ्यात्विन एव ग्रन्थिदेशं यावदागच्छन्ति न वा कामनिर्जरामात्रामेव तत्र हेतु: कारणान्तराणामपि विबाध: प्रज्ञप्तिवृत्तावुक्तत्वात्, तथाहि"अणुकंपकामनिज्जर-बालतवेदाणाविणयविभंगे। संजोगगविप्पओगे, वसणूसवइड्डिसक्कारे'' ||1|| दृश्यते चैतदर्थसंवाद: साक्षादेवं महानिशीथे नागिलाधिकारे, तद्यथा"अकामनिज्जराए वि किंचि कामक्खयं भवइ। किं पुण जं बालतवेणं, एवं सति निरत्थयं तस्स / " इत्यादीनां का गतिरिति चेत्सत्यम्, सर्वाणि चैतानि उत्सर्गसूत्राणि ततोऽत्र "उत्सर्गादपवादो बलीयान्' अयमेवन्यायोऽनुसतव्यः, तत: सिद्धतेषामपितारतम्येन किंचित्फलमिति समादधते 3 तथा केचित् महानिशीथगतम्" जे यावि निन्हगाण अनुकूलं भासिज्जा" इत्यादि प्रसिद्धालापकमुपष्टभ्ये वक्तारो भवन्ति / तथाहि-ये