Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 03

SR No.: 016115
Original Sutra Author: N/A
Author: Lakshman Shastri Joshi
Publisher: Prajnapathshala Mandal
Publication Year: 1941
Total Pages: 758
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 18 MB

Page 434

११00
व्यवहारकाण्डम्
उतापि च शतक्रतुः शतकर्मेन्द्रस्त्यं तं प्रसिद्धमग्रुवः । ये उदाजन् पितरो गोमयं वस्वृतेनाभिन्दन परिएतनाम्न्याः पुत्रं परावृक्तमेतन्नामकमुक्थेषु स्तोत्रेष्वाभजत् वत्सरे वलम् । दीर्घायुत्वमङ्गिरसो वो अस्तु प्रति भागिनं कृतवान् ।
- ऋसा. गृभ्णीत मानवं सुमेधसः ।। - वातोपधूत इपितो वशाँ अनु तृषु यद्न्ना वेवि- ___ हे अङ्गिरसः पितरोऽस्माकं पूर्वजत्वेन पितृभूता ये षद्वितिष्ठसे । आ ते यतन्ते रथ्यो यथा पृथक् | यूयं गोमयं गवात्मकं पणिभिरपहृतं वसु धनमुदाजन् शास्यग्ने अज़राणि धक्षतः ।।
तैरधिष्ठितात्पर्वतादुदगमयन् । किञ्चर्तेन सत्यभूतेन यज्ञेन हे अग्ने यद्यदा त्वं वातोपधूतो वायुना कम्पितो परिवत्सरे पर्यागते वत्सरे, संपणे स्त्रान्त इत्यर्थः । तत्र वशान् कान्तान् वनस्पतीननु प्रति तृषु क्षिप्रमिषितः वलं वलनामानं गवामपहर्तारमसुरमभिन्दन् व्यनाशयन् प्रेरितश्च सन् अन्नान्यदनीयानि वनस्पत्यादीनि स्थाव- तेभ्यो वो युष्मभ्यं दीर्घायुत्वं प्रभृतजीवनमस्तु । शेषं राणि वेविषव्याप्नुवन् वितिष्ठसे इतस्ततो गच्छसि तदानी पूर्ववत् ।
. . ऋसा. धक्षतः काननानि दहतस्ते तवाजराणि जरारहितानि ___ ये ऋतेन सूर्यमारोहयन् दिव्यप्रथयन् पृथिवीं शर्धासि तेजांसि यथा रथ्यो रथिनस्तद्वत् पृथगा यतन्ते मातरं वि। सुप्रजास्त्वमङ्गिरसो वो अस्तु प्रति गच्छन्ति।
ऋसा.
गृभ्णीत मानवं सुमेधसः ॥ . . ...... पुत्रप्रतिग्रहः ( दत्तकलिङ्गम् ?)
___ हे अङ्गिरस: ये भवन्त ऋतेंन सत्यभूतेनं यज्ञेन 'ये यज्ञेन दक्षिणया समक्ता इन्द्रस्य सख्यममृ- दिवि द्युलोके सूर्य सुष्ठ सर्वस्य प्रेरकमादित्यमारोहयन् तत्वमानश । तेभ्यो भद्रमङ्गिरसो वो अस्तु प्रति |
अस्थापयन् किञ्च मातरं सर्वेषां निर्मात्री पृथिवीं व्यप्रगृभ्णीत मानवं सुमेधसः ।।
थयन् प्रसिद्धामकुर्वन् सत्त्रादिकर्मकरणेन तेभ्यो नाभानेदिष्ठः स्वपित्रा मनुनाभ्यनुज्ञातः सत्रमासीनान् | युष्मभ्यं सुप्रजास्त्वं सुपुत्रत्वमस्तु ।।... ऋसा. अङ्गिरसोऽभ्येत्य मां प्रतिगृह्णीत युष्मभ्यं यज्ञं प्रज्ञापया
अयं नाभा वदति वल्गु वो गृहे देवपुत्रा मीति यदुक्तवान् तदुच्यते । इतिहासस्त्विदमित्थेति पूर्व- | ऋषयस्तत् शृणोतन । सुब्रह्मण्यमङ्गिरसो वो सूक्ते नाभानेदिष्ठं शंसति नाभानेदिष्ठं वै मानवमिति | अस्तु प्रति गृभ्णीत मानवं सुमेधसः ।। ब्राह्मणानुसारेण 'मनः पुत्रेभ्यो दायं व्यभजदिति तैत्ति- हे देवपुत्रा देवानां पुत्रा अमेः पुत्रा ऋषयोऽतीन्द्रिरीयब्राह्मणानुसारेण च सप्रपञ्चमभिहितः । तथा चास्या यार्थस्य द्रष्टारो हे अङ्गिरसः अयं नाभा नाभानेदिष्ठः ऋचोऽयमर्थः । यज्ञेन यजनीयेन हविषा दक्षिणयविंग्भ्यो पुरोवर्ती जनो वो युष्माकं गृहे गृहभूते यज्ञे वल्गु । देयया समक्ताः संगता येऽहीनैकाहसत्राणि कुर्वन्तो ययं| कल्याणं वचो वदति । तद्वाक्यं यूयं शृणोतन महतादरेण इन्द्रस्य सख्यं सखिकर्म अत एवामृतत्वममरणधर्म देव- शृणुत । तेभ्यो युष्मभ्यं सुब्रह्मण्यं शोभनं ब्रह्मवर्चसमस्तु । त्वमानश आनशिध्वे प्राताः स्थ । हे अङ्गिरस: तेभ्यो | इदानीं आगतं मानवं मां प्रति गृभ्णीत प्रतिगृह्णीत । वो युष्मभ्यं भद्रं कल्याणं कर्मास्तु । हे सुमेधसः सुप्रज्ञा
ऋसा. हे अङ्गिरसः ते यूयमिदानीमागतं मानवं मनोः पुत्रं मां प्रति गृभ्णीत प्रतिगृह्णीत । मयि प्रतिगृहीते सति यज्ञ 4मदे कुमारीपुत्रम् । साधु करिष्यामीति तदर्थ प्रतिगृह्णीत । ऋसा. 'सिलाची नाम कानीनोजबभ्रु पिता तव । (१) ऋसं. १०।९११७; मैसं. ४।११।४; सासं.
अश्वो यमस्य यः श्यावस्तस्य हास्नास्युक्षिता ।। २॥३३३; आपश्री. ३।१५।५; माश्री. ५।१।७।३७. (१) ऋसं. १०।६२।२. (२) ऋसं. १०।६२।३.
(२) ऋसं १०।६२।१; ऐब्रा. ५।१३।१२; कौब्रा. (३) ऋसं. १०।६२।४. २३१८ आश्री. ८1१।२१; शाश्री. १०1८1१४, १२।८।८, (४) शुमा. ३०६ , तैवा. ३।४।१।२ मदे (मुरे). १६।११।३०.
(५) असं. ५।५।८.
कानीन: