Dharmkosh Vyavaharkandam Vol 01 Part 01

SR No.: 016113
Original Sutra Author: N/A
Author: Lakshman Shastri Joshi
Publisher: Prajnapathshala Mandal
Publication Year: 1937
Total Pages: 858
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 21 MB

Page 198

१२२
व्यवहारकाण्डम्
(१) उत्तरदाने तस्यैवाधिकारादित्यभिप्रायः। वापे तत्संग्रहे चेत्यर्थः । स्त्रियः सनाथाश्चेत्ययमपि
स्मृच.३२ द्वन्द्वः । स्त्रियः कुलस्त्रियः । अन्यासामाह्वानवदासेधे - (२) तौ शङ्किताभियुक्तनिश्चिताभियुक्तावित्यर्थः। प्यविरोधात् । सनाथाः परतन्त्राः भृत्यादयः स्वाम्याद्यएवकारेण तत्प्रेषितपुरुषान्तरनिवृत्तिः । 'अधिकारोऽभि- नुमतिमन्तरेण नासेध्याः । स्त्रिया सह रह सि स्थिताः युक्तस्य नेतरस्यास्त्यसंगतेः' इति कात्यायनेन तस्यैवो- स्त्रीसनाथास्तत्काले नासेध्या इति तु पौरस्त्याः । आसेत्तरदानेऽधिकारोक्तेः।
व्यउ.२४ । धस्य कालान्तरेऽपि संभवादनुचितदेशकालावस्थास्वासेआह्वानातिक्रमदोषः
धकृतासेध्यपीडातिशयप्रसक्तौ वा नासेधः कार्यस्तादृशाआहूतो यस्तु नागच्छेद् दर्पाद्वन्धुबलान्वितः। सेधे चासेद्धा दण्डयो नासेध्यस्तदनतिक्रमकरणात् । अभियोगानुरूपेण तस्य दण्डं प्रकल्पयेत् ॥ यथोचितासेधे तदतिक्रमे स दण्ड्य इति सकलवचनः __ आह्वानासेधानर्हाः
तात्पर्यम् । अत एवार्थसिद्धानामपि केपाश्चिदासेधासेत्रोद्वाहोद्यतो रोगी शोकार्तोन्मत्तबालकाः। नासेधनिमित्तानां प्रपञ्चनम् ।
व्यप्र.४२ मत्तो वृद्धोऽभियुक्तश्च नृपकार्योद्यतो व्रती॥ (३) आसेधः आह्वानपरोऽपि । विता.४० आसन्ने सैनिकाः संख्ये कर्षको वापसंग्रहे । वणिग्विक्रीतपण्यस्तु सस्ये जाते कृषीवलः । . विषमस्थाश्च नासेध्याः स्त्रीसनाथास्तथैव च ॥ सत्रोद्वाहोद्यताश्चैव दापनीयाः कृतक्रियाः ॥ (१) संख्ये संग्रामे । वापसंग्रहे अन्नादिशस्यसंबन्धे। कदा तर्हि द्रव्यं दापनीयमित्याकाङ्क्षायां वृहस्पतिव्यक.२३ राह-वणिगिति ।
पमा.५० (२) वापसंग्रह इत्येकवद्भावो द्वन्द्वे । तथा च बीज- . . असमर्थानां वादप्रतिनिधिाह्यः १३२ तत्वे (तथ्ये) थवा (पि वा) हान (सेध); नृम.७ तत्व अप्रगल्भजडोन्मत्तवृद्धस्त्रीबालरोगिणाम् । (सत्ये) ह्वान (नाय); सवि.७९ गं (गे) तत्वे (तथ्ये) थवा पूर्वोत्तरं वदेद्वन्धुर्नियुक्तोऽन्योऽथवा नरः ।। (पि वा) ह्वान (कार); व्यसौ.१६ अपवत् ; व्यप्र.३९; (१) पूर्व चोक्तरं च पूर्वोत्तरं तेन नियुक्तोऽनियुक्तो व्यउ.२४ तमेवा (तावेवा); विता.३९ अपवत् ; प्रका.१९ वा तद्धितैषी संभायामुत्तरं वा ब्रूयात् । 'यो यस्यार्थे' ऽथवा (तथा) शेष पमावत् । समु.१५ पूर्वार्धं अपवत् , हान इति तद्वचनात् अर्थवादविषर्य चैतत् अन्यत्र प्रति
निध्यपवादः।
व्यमा.२८७ (१) शुनी.४।६१८-६१९ यस्तु (यत्र); व्यमा.२८६
(२) एतेषां भाषामुत्तरं च अनियुक्तो नियुक्तो वा दर्पाद्वन्धु (गच्छेद्दप) रूपे (पूर्वे); स्मृच.३४, पमा.५१% नृप्र.७ दद्वन्धु (दण्ड्यो
व्यचि.९ हितो ब्रूयादित्यर्थः। बहु) पू. सवि.८१, व्यप्र.४० यस्तु (यत्र); व्यम.५ यस्तु (यत्र) बला (कुला); प्रका.२०;
___ (३) बन्धुः पुत्रादिः, तस्यं परार्थवादित्वाभावात् । समु.१५. (२) व्यक.२३ सत्रो (शास्त्रो) वृद्धोऽभियुक्तश्च नियुक्तश्च तत्त्वादेव।
व्यप्र.४० (द्युक्तोऽतिवृद्धश्च); स्मृच.३० सत्रो (समु); पमा.४९ ऽभि (१) व्यक.२३.२४ सत्रोद्वाहोद्यताश्चैव (शस्त्रोद्यताधास्तु (ऽनु); व्यसौ.१७ सत्रो (शास्त्रो); व्यप्र.४२ व्यसौवत् ; तथा) नीयाः (नीयौ); स्मृच.३१ द्वाहोद्यता श्चैव(यताश्चापि व्यउ.२६ व्यसौवत् ; विता.४० सत्रो (शाखो); प्रका.१९ तथा); पमा.५० स्मृचवत् ; स्मृचि.१४ स्मृचव, व्यसौ. स्मृचवत् ; समु.१४ काः (कः) अभि (अनि). (३) व्यक. १८ श्चैव (श्चैते) दाप (पाल); प्रका.१९ स्मृचवत्, २३ सन्ने सैनिकाः (सन्नसैनिकः) सेध्याः (सेध्यः); स्मृच. (२) शुनी.४।६०८-६०९; व्यमा.२८७ नरः (परः); ३१ काः (कः) वाप (वाऽप) ध्याः (ध्या) स्त्रीसनाथाः (स्त्री अप.२।३२; व्यक.३१; स्मृच.३३; व्यचि.९ बन्धुनियुक्तोसनाथा); पमा.४९ काः (कः); व्यसौ.१७-१८ सन्ने ( सन्नाः); ऽन्यो (तद्वदनियुक्तो); दवि.३३६; व्यसौ.३०; वीमि.२।६ काः (कः) व्यप्र.४२ पमावत् ; व्यउ.२६ वा (ता); व्यचिवत् ; व्यप्र.४०, व्यउ.२५ त्तरं (त्तरो) अन्योऽथवा विता.४० ने (न) काः (कः) र्ष (ए); प्रका.१९ काः (कः) नरः (वार्थवान्नरः); व्यम.६; विता.४७; प्रका.२०; समु. समु.१४ स्मृचवत्.
१५; विव्य.४.