Nyayakosh

SR No.: 016107
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhimacharya, Vasudev Shastri
Publisher: Bhandarkar Prachya Vidya Sanshodhan Mandir
Publication Year: 1978
Total Pages: 1102
Language: Hindi
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 18 MB

Page 427

न्यायकोशः। आलयविज्ञानं च। तत्र अयं घटः इति ज्ञानं प्रवृत्तिविज्ञानम् । । अहम् इति विज्ञानमालयविज्ञानम्। अयमेवात्मा। सुषुप्तावप्यालयविज्ञान
धारास्त्येव । सुखादिकमस्यैवाकारः। तदतिरिक्तवस्तुन एवाप्रसिद्धेः इति । .. अत्र श्रुतिः अन्योन्तर आत्मा विज्ञानमयः (ब्रह्म० उप० पृ० ३) इति
(सि० च० १ पृ० १२) ( सर्व० पृ० ३७ बौद्ध०)। सौत्रान्तिकस्तु - ज्ञानाकारानुमेयः क्षणिकः बाह्यार्थ इतीच्छति । वैभाषिकस्तु क्षणभङ्गुर:: वादी क्षणिकस्य बाह्यार्थस्य प्रत्यक्षमपीच्छति । दिगम्बरस्तु देहातिरिक्तः ६. देहपरिमाण आत्मा । स च दीपप्रभावत् संकोचविकासशाली इत्याह
(सि० च० १ आत्म० पृ० १२-१३ )। नास्तिकता-[क] मिथ्यादृष्टिः (अमरः धीवर्गः श्लो० ४)। [ख] - नास्ति परलोकः इति बुद्धिः ( मनु० टी० कुल्लूक० ४।१६३ ) । यथा · प्रज्ञानाशात्मको मोहस्तथा धर्मार्थनाशकः । तस्मान्नास्तिकता चैव.
दुराचारश्च जायते॥(भा० शान्ति० अ० १२३ ) इत्यादौ (वाच०)। नास्तित्वम् अत्रोच्यते द्वयी संविद्वस्तुनो भूतशालिनः । एका सा
स्पष्टविषया तन्मात्रविषया परा ॥ तन्मात्रविषया वापि द्वयी साथ । निगद्यते । प्रतियोगिनि दृश्ये च घटादिप्रतियोगिनः॥ ( सर्व० सं०
पृ० ४३० शां० )। नास्तिकदर्शनम्-नास्तिकविरचितं शास्त्रम् । तच्च चार्वाक बौद्ध इत्यादि
दर्शनम् । अत्रोच्यते नास्तिवादार्थशास्त्रं हि धर्मविद्वेषणं परम् इति ': . ( हरिवं० अ० २८)। निःश्रेयसम्.--१ [क] जन्ममरणप्रबन्धोच्छेदः सर्वदुःखप्रहाणम् । - निःश्रेयसं च शास्त्रश्रवणानन्तरं पदार्थतत्त्वज्ञानेनात्मसाक्षात्कारानन्तरम. प्रारब्धकर्मणां ज्ञानात्प्रारब्धकर्मणां भोगाच्च क्षये उत्पद्यत इति बोध्यम् ।
सूत्रकारेणाप्येतदेव प्रदर्शितम् दुःखजन्मप्रवृत्तिदोषमिथ्याज्ञानानामुत्तरोत्तरापाये तदनन्तरापायादपवर्गः (गौ० १११।२) इति। अयमाशयः। यदा तु
तत्त्वज्ञानान्मिथ्याज्ञानमपैति तदा मिथ्याज्ञानापाये दोषा अपयान्ति। दोषा! पाये प्रवृत्तिरपैति। प्रवृत्त्यपाये जन्मापैति। जन्मापाये दुःखमपैति। दुःखा
५२ न्या० को