Gujarati Sahitya Kosh Part 01

SR No.: 016103
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayant Kothari, Jayant Gadit, Chandrakant Sheth, Raman Soni
Publisher: Gujrati Sahitya Parishad
Publication Year: 1989
Total Pages: 534
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 17 MB

Page 281

[.શુ.
પ્રજ્ઞાતિલક(સૂરિ) શિષ્ય ઈિ. ૧૩૦૬માં હયાત : જૈન સાધુ. ઉદય થયેલી આ વીશીઓમાં વિના આશય તો લોકોના દંભી ધર્માચાર સિંહસૂરિના જીવનવૃત્તાંત અને પ્રજ્ઞાતિલકસૂરિની પ્રશંસાને વિષય તેમ જ તેમની બુદ્ધિજડતા પર કટાક્ષ કરી જ્ઞાનબોધ આપવાનો છે. કરતા તથા આબૂ પાસે આવેલા ‘કછૂ' નામના ગામના નામ જેમ કે, કવિ કહે છે કે ભૂત, પ્રેત, વૈતાલ કે પિશાચની ઉપાસના પરથી જેનું નામ “કચ્છલી-રાસ' (ર.ઈ.૧૩૦૬; મુ.) પડયું છે તે કરવાનો શું અર્થ? જે પોતે જ ‘મવાવિમાં હજી અતૃપ્ત બની કૃતિના કર્તા.
ફર્યા કરતાં હોય તે આપણું દુ:ખ કેવી રીતે દૂર કરી શકે? જે કૃતિ : ૧. પસમુચ્ચય; ૨. પ્રાચૂકાસંગ્રહ.
કુળદેવતાનું વજન અડધો તોલો હોય તે મણના વજનવાળા તિલકનો સંદર્ભ : ૧. આકવિઓ;] ૨. જેસાઇતિહાસ, ૩. ફાસ્ત્રમા- ભાર કેવી રીતે ઉપાડી શકે? ‘ગુજરાત શેરી સાંકડી’ ‘પેટ સિક, જુલાઈ-સપ્ટે.૧૯૬૫–ગુજરાતી જૈન સાહિત્ય : રાસસંદોહ', ભરાયું તો પાટણ ભરાયું ‘નાગરીનાં ગોઠણપણાં' ઇત્યાદિ પ્રજાહીરાલાલ ર. કાપડિયા.
[કી.જો. જીવનમાં પ્રચલિત વિચારોનું પ્રતિબિંબ પાડતાં ઉખાણાંનો આ કોશ
તત્કાલીન ગુજરાતના તળપદા જીવનને જાણવા માટે પણ ઉપયોગી પ્રતાપ-૧ [
| : જૈન. મોહનવિજ્યના શિષ્ય બની રહે છે. કટાક્ષમય વાણી, જ્ઞાનબોધ ને પપદી ચોપાઈનો બંધ ૬ કડીના ‘સેરીસા પાર્શ્વનાથ જિન સ્તવન (મુ.)ના કર્તા.
એ બાબતમાં આ કૃતિની અસર અખાના છપ્પાઓ પર જોઈ કૃતિ : જેસંગ્રહ
.ત્રિ.] શકાય છે. પ્રતાપ-૨ [
: જેન. રામવિજયના શિષ્ય. “પ્રબોધબાવની' ર.ઈ.૧૮૧૪/સં. ૧૮૭૦, ફાગણ વદ ૩] : ૫૨. ૧૨ કડીની ‘હિનેમી-સઝાય(મુ.)ના કર્તા.
કુંડળિયાની દયારામકૃત આ રચના (મ.) ઉખાણાગ્રથિત કૃતિઓની કતિ : સઝાયમાલા, પ્ર. લલ્લુભાઈ કરમચંદનું છાપખાનું, સં. મધ્યકાલીન પરંપરાની છે. કવિએ દરેક કુંડળિયામાં આરંભે ૧૯૨૧..
[.ત્રિ. ‘ઉખાણું” એટલે લોકોદિત મૂડી એને આધારે કશોક બોધ આપ્યો
છે. જેમ કે, “તરસ્યો ખોદે કૂપ ડ, પ્રકટ પિયે નહીં ગંગ” એ પ્રતાપચંદ્ર [
] : ૧૩ કડીના “ચંદ્રપ્રભાજીના કહેવતની મદદથી કવિ સમજાવે છે કે જડ, મૂર્ખ માણસ પરબ્રહ્મના સ્તવનના કર્તા.
પ્રગટ રૂપ સમા શ્રીવલ્લ વંશને શરણે ન જતાં કુપંથમાં પોતાનું સંદર્ભ :ડિકેટલાંગબીજે.
શિ.ત્રિ.] મન સ્થાપે છે. “પારસમણિને વાટકે ભટજી માગે ભીખ”, “મસાણ
મોદકમાં ક્યાં ઇલાયચીનો સ્વાદ” “અજગર ભાસે અળશિયું, પ્રતાપવિજ્ય(ગણિ) [ઈ. ૧૮૨૫ સુધીમાં : જૈન સાધુ. ‘સૂકતા
મરવું ભાસે મોર” આદિ અનેક રસપ્રદ રૂઢોક્તિઓનો સચોટ વિનિવલી ઉપદેશરસાલ-બાલાવબોધ (લે. ઈ.૧૮૨૫)ના કર્તા.
યોગ કરી બતાવતી ને પ્રાસાદિક અભિવ્યક્તિથી મનોરમ બનતી આ સંદર્ભ : મુપુગૃહસૂચી.
કી.જો.]
કૃતિ રચાઇ તો છે “નિજ મન”ને કૃષ્ણકીર્તનરત રહેવાનો બોધ પ્રતાપસિંહ [ ] : ચંદકુંવરીની વાર્તાના કર્તા.
આપવા માટે, પરંતુ એમાં કૃષ્ણકીર્તનના ઉપદેશ નિમિત્તે કવિએ સંદર્ભ: પાંગુહસ્તલેખો.
[.ત્રિ.]
ઈશ્વરની શાશ્વતતા, સંસારની ક્ષણભંગુરતા, પ્રપંચી ભક્તો અને
ઢોંગી ગુરુઓ, સત્સંગમહિમા આદિ વિષયોને પણ આવરી લીધા પ્રતિકુશલ [ઈ. ૧૬૨૫માં હયાત) : જૈન. ‘ચંદ્રલેખા-ચોપાઈ' (ર. છે. ઈ.૧૬૨૫)ના કર્તા. સંદર્ભ : દેસુરાસમાળા.
[.ત્રિ].
પ્રભસેવક [ઈ. ૧૯૨૧માં હયાત] : મુખશોધનગચ્છના જૈન સાધુ.
૫૯ કડીની ‘ભગવતી-સાધુવંદના' (ર.ઈ.૧૬૨૧)ના કર્તા. પ્રથમદાસ [ U: કૃષ્ણગોપીની રસિક ગરબી- સંદર્ભ: જંગૂકવિઓ: ૧.
કિ.જો.] ઓના કર્તા.
પ્રભાકરજી (બ્રહ્મર્ષિ) [
: કવિ કચ્છ મોથાળાના સંદર્ભ : ગુજરાત શાળાપત્ર, જૂન ૧૯૧૦-ગુજરાતના પ્રસિદ્ધ રહીશ હતા. તેમને નામે “પતિવ્રતા સ્ત્રીઓ’, ‘બારાક્ષરી', બ્રહ્મષિતથા અપ્રસિદ્ધ કવિઓનાં અપ્રસિદ્ધ કાવ્ય, ભાગ ત્રીજો છગનલાલ કચ્છી પદાવલી’, ‘બ્રહ્મર્ષિ ભજનામૃત', “મોક્ષમંદિર’, ‘સ્વર્ગસોપાન વિ. રાવળ.
કિી.જે. વગેરે કૃતિઓ નોંધાયેલી છે. તેમનું ૧ પદ(મુ) મળે છે. ‘પ્રબોધબત્રીશી/માંડણ બંધારાનાં ઉખાણાં’ : પદી ચોપાઇવાળી
કૃતિ : કરછના સંતો, દુલેરાય કારાણી, ઈ. ૧૯૧૬ (સં.). ૨૦-૨૦ કડીની ૩૨ વીશીઓમાં સંકલિત માંડણની આ કૃતિ
કી.જો.] (મુ.) ગુજરાતીની પહેલી ઉખાણાગ્રથિત રચના છે. પહેલા જ કે
પ્રભાચંદ્ર [
] : દિગંબર જૈન સાધુ. ૬૦ ૫ ચરણમાં કથયિતવ્ય અને પાંચમા-છઠ્ઠા કે છઠ્ઠા ચરણમાં જન
કડીના ‘બાહુબલિ ભરત-છંદ' (લે.ઈ. ૧૮મી સદી)ના કર્તા. સમાજમાં પ્રચલિત કોઈ લોકોક્તિ કે ઉખાણાથી થયિતવ્યને સંદર્ભ : હેજેસાસૂચિ : ૧.
[કી.જો.] સમર્થન એ રીતે દરેક કડીની સંલના થયેલી છે. ભકિત, માયા, કણ, હૃદય, રાજનીતિ, હાસ્ય વગેરે શીર્ષકો નીચે વર્ગીકૃત પ્રભાશંકર : આ નામે ૪ પદની ‘રાવણ મંદોદરી-સંવાદ’(મુ.), ૧૯
૨૫૨ : ગુજરાતી સાહિત્યકોશ
પન્નાતિલક(સૂરિ)શિષ્ય : પ્રભાશંકર