________________
સાવિત્રી
સાવિત્રી
11
I
1
લઈને બેઠી છે તેવામાં સાક્ષાત યમ એની દષ્ટિએ ઘણી સ્તુતિ કરી. યમે ખુશી થઈને કહ્યું કે તારા પડયો. સાવિત્રીએ એને અડસ ઓળખીને પિતાના પતિના પ્રાણ સિવાય બીજુ જે ઈચ્છા હોય તે પતિનું માથું ખોળામાંથી લઈ વસ્ત્ર ઉપર મૂક્યું માગ, સાવિત્રીએ પોતાના અંધ શ્વશુરનાં નેત્ર અને યમને નમસ્કાર કરી પૂછયું કે આપ કોણ સારાં થાઓ કહેતાં થમે તથાસ્તુ કહ્યું અને ચાલવા છો ? અહીં કેમ પધાર્યા છે ? સાવિત્રીની કોમળ માંડયું. પણ સાવિત્રી તે પાછળની પાછળ. યમે મૃદુ વાણી સાંભળીને યમે કહ્યું કે જેને યમ કહે
ઊભા રહીને કહ્યું કે તું મારી પાછળ પાછળ શુ? છે તે હું પોતે છું, અને તારા પતિનું આવરદા કરવા આવે છે ? તને માત્ર શ્રમ જ થશે માટે પૂરું થવાથી એને લઈ જવા હું આવ્યું . પાછી જ. જા, તને પાછાં જતાં શ્રમ નહિ લાગે સાવિત્રી કહે: પ્રાણીમાત્રને લેવા સારુ આપના એ મારે આશીર્વાદ છે. સાવિત્રીએ કહ્યું કે પતિની દૂતે જાય છે એમ મેં સાંભળ્યું છે, અને આજે જોડે ગમન કરનારીને શ્રમ મૂળે થાય નહિ. તે આપ સ્વતઃ કેમ પધાર્યા છે ?
વળી પતિ અને આપ જેવા સાધુને સમાગમ, યમે કહ્યું કે જે મરનાર ધર્મપરાયણ હોય છે એમાં શ્રમ હેય જ નહિ. આ પ્રમાણે સાવિત્રીનું તેને લેવા મારા દૂતને ન મોકલતાં હું જ જાતે મીઠું અને ચતુરાઈભર્યું. ભાષણ સાંભળીને યમે જાઉં છું, માટે આજે હું પોતે આ બે છું. પ્રસન્ન થઈને કહ્યું કે તું બીજો વર માગ. સાવિત્રીએ આમ બોલીને યમે સત્યવાનના લિંગદેહનું (વાસના- માગ્યું કે મારા શ્વસુરનું રાજ્ય પુનઃ પ્રાપ્ત થાઓ, રૂપ સૂકમ દેહનું આકર્ષણ કરી પોતે દક્ષિણ
તથાસ્તુ કહીને યમે ચાલવા માંડયું. પણ દિશાને રસ્તે લીધે. પિતાના સ્વામીને મરણ
જુએ છે તે સાવિત્રી પૂંઠે પૂઠે આવે છે; તેથી પામેલો જોઈને સાવિત્રીએ એના મૃતદેહને વસ્ત્ર
ઊભા રહીને પૂછતાં સાવિત્રીએ પોતાના પિતાને વડે ઢાંકી પતે યમની પાછળ પાછળ ગઈ. એ પુત્ર થાઓ એવું માગીને પુન
સો પુત્ર થાઓ એવું માગીને પુનઃ પિતાના પતિની યમે એને આવતી જોઈને પૂછયું કે તું મારી માગણી કરી. એ સાંભળીને યમે તથાસ્તુ કહ્યું પાછળ પાછળ શું કામ આવે છે ? પછી જા,
અને કહ્યું કે જો તારા પતિને છોડી દીધો. આટલું અને પતિનું ર્વદેહિક કમ (મરણ વખતે કહોને યમ અંતર્ધાન થયો. કરવામાં આવતે સંસ્કાર વગેરે ક્રિયાઓ) કરીને ત્યાંથી પાછી ફરીને સાવિત્રી પોતાના પતિના સ્વસ્થ રહે. દેવી ભાગવતમાં છે કે આ વખતે યમ
મૃત શરીર પાસે આવી. એણે પિતાના પતિનું ‘તું હવે જઈને બીજો પતિ કર,' એવા અર્થનું મસ્તક પૂર્વવત પિતાના મેળામાં લીધું. થોડી કાંઈક વેણ બોલે. તે પરથી સાવિત્રીએ કહ્યું: વારે સત્યવાનને ચેતન આવ્યું અને સાવધ થયે. पतिव्रता जैकपतौ द्वितीये कुलटा स्मृता ।
બેઠાં થઈને એણે કહ્યું આજે મને ઘણું ઊંધ तृतीये घर्षणी ज्ञेया चतुर्थे पुश्चली स्यपि ॥
આવી ગઈ. કોઈ માણસ મને પકડીને લઈ જતે वेश्या च पंचमे षष्ठे पुगी च सप्तमेऽष्टमे । હેય નહિ એમ ઊઘમાં લાગ્યું. એણે મને છોડી
तत ऊर्ध्व महावेश्या साऽस्पृश्या सर्व जातिषु ॥ દીધો કે મારી આંખ ઊઘડી ગઈ. | દેવી ભાગ સ્કવે છે. અ૦ ૨૮-૩૦.
પછી સાવિત્રીએ બધું વૃત્તાંત સત્યવાનને કહ્યું. આમ બેલીન સાવિત્રી યમની ૫ છળ જ એ સાંભળી પોતાની સ્ત્રીના પતિવ્રત્યને લીધે એને ગઈ. પિતાની પાછળ પાછળ સાવિત્રીને આવતી ઘણે આનંદ થયે અને બેલ્યો કે ચાલ, આપણે જોઈને યમ ઊભો રહ્યો અને બેલ્યો કે હે પતિવ્રતા, આશ્રમે જઈએ. પિતા મારી વાટ જોતા હશે. તું પાછી જ. સાવિત્રી કહે છે જ્યાં મારે પતિ પછી સાવિત્રી પતિની સાથે આશ્રમે જવાને ત્યાં હું. હું પાછી કયાં જાઉં ? એણે યમની નીકળી. | ભાર૦ ૧૦ અ૦ ૨૯૭