Bruhad Gujarat kosha Part 2

SR No.: 016073
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1981
Total Pages: 1294
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 39 MB

Page 208

નખલી
૧૨૪૩
નાણ
નખલી સ્ત્રી. જિઓ “નખલો' + ગુ. “ઈ' સીપ્રત્યય] સીવતી ન-ખૂલી કુદડી સ્ત્રી, એક રમત વખતે જમણા હાથની મહત્વની આંગળીમાં પહેરાતી ટોટી, નખે ક્રિ. વિ. [ગ્રા.] રખે, કદાચ અંગુઠી. (૨) તંતુવાદ્ય વગાડતી વખતે તર્જની આંગળીમાં નખેતર ન. [સં. ન-ક્ષત્ર, અર્વા. તદભવ નક્ષત્ર. (૨) વિ. પહેરાતી અણીદાર વીંટી. (૩) સતીઓનું કાનમાં પહેરવાનું હલકી વર્ણનું, નક્ષત્ર. (૩) દયા વિનાનું એક ઘરેણું. (૪) સુતારનું એક ઓજાર
નખેદ વિ. સ. નિષિદ્ધ>નિ-વિ૮ ઉરચારણ; અર્વા, તદભવ.] નખ-લેખ છું. [સં] જુઓ “નખ-ચિત્ર.”
(લા.) પાજી, ઉચું, દુષ્ટ. (૨) ભંડું કરનારું, ખરાબ, નઠારું. નખ-લેખક વિ, . [સં.] નખ-ચિત્ર કરનારું
[નું પાનિયું (રૂ. પ્ર.) ભંડું માણસ. (૨) દુષ્ટ માણસ, નખ-લેખન ન. [સં.] જએ “નખ-ચિત્ર--“નખ-લેખ.” બદમાશ]. નખલે ! [સં. નર + ગુ. “હું' સ્વાર્થે ત...] વાઘને નખ. નખેઈ સ્ત્રી. નહેર, “કેનાલ” (૨) નખના આકારને ચાંલો. (૩) કુલ નીચેની દાંડી. નખેતર ન. એ નામનું એક ઝાડ (૪) સિતાર વગાડતાં તર્જની આંગળીમાં પહેરાતી ટેટી. (૫) નએ(-,-ઓ) ન. સદંતર નિશ જ એ, વંશના
અને સતારનું એક ઓજાર. (૬) સનીનું સાવ ઉચ્છેદ (૨) (લા.) સત્યાનાશ. [ કાઢવું (રૂ. પ્ર.) નકશી-કામ કરવાનું ઓજાર, (૭) નખથી કાંતેલું રેશમ, પાયમાલ કરવું. ૦ ઘાલવું, ૦ વાળવું (રૂ. 4) બગાડી (૮) એ નામની એક વનસ્પતિ (એ સુગંધી હેઈ એના નાખવું. ૦ જવું, નીકળી, જવું, વળી જવું (રૂ. પ્ર.) ટુકડા માથામાં નાખવાનું તેલ બનાવવામાં વપરાય છે.) વંશ ઊખડી જો]. નખ-ત્રણ પું, ન. સિં, મું.] જ “નખ-ક્ષત.”
નખેત-ફએઓ) દ(-દેણ (-ચ) સી. જિઓ “નખનખ-
શિખ ક્રિ વિ. [સં] પગના નખથી લઈ માથાની ચોટલી (-ક-ખો)દિયું”+ ગુ. “અ-એ)ણ અપ્રત્યય; આમાં સુધી, પગથી લઈ માથા સુધી, સર્વા ગે. [૦ ઝાળ ઊઠવી “ઇયું' લુપ્ત થયો છે.], નખે(- -- )દણ સી. (૨. પ્ર.) સખત ગુસ્સે થવું].
[+ગુ. અણુ' સતીપ્રત્યયો નખેદ ગયું હોય તેવી સ્ત્રી, નખાય ન. સિં. નવ + ] નખની કિનારી, નખની અણુ નાદિયાની પત્ની નખાઘાત પું. [સં. નહ+ મા-ઘા] જુઓ “નખ-ઘાત' ના(-એ-ખે)દણું વિ. જિઓ “નખેત--ખે)દ' ન-આતરું વિ. [સં + જુઓ “ખાતર + ગુ. “G” ત.પ્ર.] + ગુ. “અણું' ત. પ્ર.) નખોદ કાઢનારું, નિર્વશ કરનારું ખાતર જેમાં નથી નાખ્યું તેવું (ખેતર વગેરે).
નખે (-ક, ખોદ-પાટી સી. [+જ એ “પાટી.] જ ન(-નં)ખામણ ન. જિઓ “ના(ના)ખવું' + ગુ. આમ “નખોદ.'
ક. પ્ર.] નાખવાની ક્રિયા. (૨) નાખવાનું મહેનતાણું નખે (-ફખે, ખેદિય(-૨)ણ (-શ્ય) સ્ત્રી. જિઓ “નાનખાયુધ ન. સિં. નવ + ગાયુષ) નખરૂપી હથિયાર. (૨) (- ,ખોદિયું' + ગુ. “અ૮-એણ” પ્રત્યય] જ
વિ. જેને નખરૂપી હથિયાર છે તેવું (હિંસ પશુ-પક્ષી) નખેદણ નખાયુધી વિ. સં., પૃ.] જ “નખાયુધ(૨).” ન ક , ખે)દિયું વિ. [+]. “છયું. વ. પ્ર.] જે નખાલિયું ન, નાગરવેલના વેલા ઉપરથી પાન ચંટવા માટે નાદ ગયું હોય તેવું. [ો માલ (રૂ. પ્ર.) જે નિર્વ શ
વપરાતું એક ઓજાર (નખની પંક્તિ, નખ-પંક્તિ ગયે હોય તેવાની માલ-મિલકત] નખાવલિ-લી,ળિ,-ળી) સી. [સં. નલ + આવરિ, ની] (- )દેણુ (-ટ્ય) જુએ “નખેદણ.” ન(-નંખાવવું, ના-નંખાવું જુઓ “ના(-નાં)ખવું'માં. નારા પું, બ. વ. [સં નવ દ્વારા નખને ઉઝરડા નખતર (નખાતર) ન. [સં. 18+ અન્ત] બે નખ વચ્ચેને નખેરિયું છે. જિઓ “નખરે' + ગુ. ઈયું” સ્વાર્થે ત. પ્ર.] ગાળો
જઓ “નોર.' (૨) તીણા નખ. (૩) (લા.) અડપલું, ચાંદવું નખિયું વિ. [સં. નવ + નું “ઇયું તે પ્ર] નખવાળું. (૨) નરિયે મું. જિઓ “નખેરિયું.'] નખ અને આંગળી નખના આકારનું. (૩) ન. નખ કાપવાનું સાધન. (૪) નખનું વચેનું નહૈિયું પાકો પડવું એ, નખ-છર કામ. (૫) નખનો ઉઝરડો. (૬) પાપડી વાલેળ વગેરેની નવું ન. જિએ નસકોરું'-નું ઉચ્ચારણ-લાધવ.] જુઓ ધારને નખે ઉતારા રે. (૭) બિલાડીના નખ જેવું બનસકારું.’
[કે વિખેડે. પોલાદનું એક ઓજાર. [વાં પાટવા (રૂ. પ્ર.) ધરા નખરા . સિં. નવ દ્વારા] નખથી કરવામાં આવતા ઉઝરડે (ખાવાના) વગેરે ઉપર નખની છાપ પાડવી. ત્યાં ભરવાં નખેદ જુઓ “નાદ.” (રૂ. પ્ર) નખના ઉઝરડા કરવા]
નખેદણ (શ્ય) જુઓ “નખેદણ.” નખી વિ. સિં, પું] અણીદાર નખ કે નહેરવાળું નદણ જ “નદણું.' ની અસી. સ. નવ+ ગુ. “ઈ' ત. પ્ર.] મલે નખ. (૨) ન દણું જ “નખોદણું.”
તંતુવાદ્ય વગાડવાની આંગળીમાં પહેરવાની નખલી. (૩) એ નખેદ-પાટી જુઓ ‘નખોદ-પાટી.” ' નામનું આબુ પર્વતમાંનું એક તળાવ. (સંજ્ઞા.)
નાદિય(-૨)ણ (-શ્ય) જુઓ “નાદિય(-)ણ.” નખી-નખલી સી. [ઓ “નખી' + “નખલી' સમાનાર્થી ન દિયું જુઓ “નખોદિયું.” શબ્દોનો દ્વિવ] તંતુ વાદ્ય વગાડવાની આંગળીમાં નાદિયણ (-શ્યો જ “નાદિયણ' – ખેદણ,” પહેરવાની ટેટી
નખેદેણ -૩) “નખેદણ.”