Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 85

અ-તરંગ
અતિક્રમાવું
અતરંગ -તર) વિ. સિ.1 માં વિનાનું, તોફાન વગરનું અતરાવણ -શ્ય) સ્ત્રી, શિખરને ઉપરનો ભાગ અતરાસ (સ્ય) જુઓ “અતરસ.” અતર્ક છું. [સ.] કલ્પનાનો અભાવ. (૨) ખેટ તર્ક, તું
અનુમાન, (૩) ખેટી દલીલ અ-તકિત વિ. [સ.] વિચારમાં આવ્યું ન હોય તેવું. (૨) ઓચિંતું, અણધાર્યું, અકપિત અ-તર્કથ વિ. [સં.] જે વિશે કહપના ન કરી શકાય તેવું, કહપના બહારનું. (૨) કારણ ન સમઝી શકાય તેવું અતર્કથતા સ્ત્રી. [સ.] કહપના બહારની સ્થિતિ અ-તર્પણીય વિ. સિ.] જેને સંતુષ્ટ ન કરી શકાય-તૃપ્ત ન કરી શકાય તેવું અતપિત વિ. [સં.] તૃપ્ત ન કરેલું અનર્થ વિ. સં.1 જઓ અતીય.” અત-લગ, નું વિ. [સં. મતિ + ચુન->પ્રા. + ઢ +છ.વિ. ના અર્થને અનુગ] અત્યંત નજીકનું. [૦નું સગું (રૂ.પ્ર.) લેહીના સંબંધવાળું નજીકનું સગું] અતલ(ળ) વિ. [સં.) તથા વિનાનું અથાગ, ઘણું ઊંડું. (૨) ન, પુરાણમાં કહેલાં સાત પાતાળમાંનું પૃથ્વીતલની નજીકનું પાતાળ. (સંજ્ઞા)
[અને એની કળા અતલસન. સં. મતિવિઘા સ્ત્રી.] અતવન નામની વનસ્પતિ અતલસર સ્ત્રી. [અર. અલ્લ] એ નામનું એક જાતનું નરમ રેશમી કાપડ
[અતલસનું અતલસી વિ. [+ગુ. “ઈ' ત...] અતલસનું બનાવેલું, અતલખ ન. [સં. વિષા શ્રી.] જુઓ “અતલસ.' અસિ-સી સ્ત્રી. [સં.] અળશી નામની વનસ્પતિ. (૨) શણને છોડ. (૩) સીમળાનું વૃક્ષ અ-તળ જઓ અતલ”.
ઘિણું અ-તળી વિ. [સં. મ-તુતિ-> પ્રા. -તુઢિગ-] અતુલ, અતળી-બળ વિ. [+સં. વ8] જેના બળની કાઈ સાથે તુલને – સરખામણી ન થઈ શકે તેવું. (૨) (લા.) ભયાનક અતળી-બાણ વિ. [+] જેનાં બાણેની સરખામણી ન થઈ શકે તેવું. (૨) (લા) વિશાળ, મેટું અ-તંગ (ત) વિ. [+ફા. ] તંગ-સજજડ નહિ તેવું, ઢીલું. (૨) (લા.) દાબ-અંકુશ વિનાનું અતંત્ર (તન્ત્ર) વિ. [સં.] વ્યવસ્થા વિનાનું, અવ્યવસ્થિત, (૨) નિયમ વિનાનું. (૩) (લા.) નિરંકુશ, ઉદંડ અતંત્ર-તા (-તન્ન-) સ્ત્રી. [સં] અવ્યવસ્થા, (૨) અંધાધુંધી અતંદ્ર (-તન્દ્ર) વિ. [૩] તંદ્રા-અર્ધનિદ્રાવસ્થા વિનાનું. (૨)
આળસ વિનાનું. (૩) (લા) સાવધાન, સાવચેત અ-તંદ્રિત,-લા–તાન્દ્રત,-લ) વિ. [૪], અતંદ્રા (-તન્દ્રો) વિ. સિ., .] તંદ્રામાં રહ્યા વિનાનું, સુસ્તી વિનાનું. (૨) જાગ્રત, સાવધાન અતઃ ઉભ. [સં.] આથી, આને લીધે. (૨) હવે પછી [–તો ભ્રષ્ટ તતે ભ્રષ્ટ [સં. મતો મસ્તતો પ્રદ: (રૂ. પ્ર) બેઉ બાજુથી લબડી પડેલું]. અતઃપર ઉભ. [સં.] આ પછી, હવે પછી અતી સ્ત્રી. [અદ] બક્ષિસ
અતાઈ વિ, પું. [+ગુ. અઈત.ક.] (લા.) કુદરતી
બક્ષિસથી ગાનકલામાં નિષ્ણાત થયેલો ગર્વ અતાગ વિ. [જઓ “અથાક'; સં. મ–સ્તાન (-9)] જેનું તળ જાણવામાં નથી આવ્યું તેવું (સાગર વગેરે), અથાગ, બહુ ઊંડું. (૨) (લા.) અપાર, અનંત [(૩) અગ્ય, બેટું અ-તવિક વિ. [સં.] તવ વિનાનું, નિઃસાર (૨) નિર્બળ. અસાત્વિકતા સ્ત્રી. સિં.) તત્ત્વ-હીનતા, નિઃસારપણું. (૨) નિર્બળતા. (૩) મિયાપણું અ-તાપી વિ. સ. પું.] બીજાને ન તપાવનાર. (૨) દુઃખ વિનાનું અ-તકિક વિ. સિં] તર્કશાસ્ત્રના સિદ્ધાંત પ્રમાણે વિચાર ન કરનારું. (૨) તર્કશાસ્ત્રના સિદ્ધાંત પ્રમાણે ન હોય તેવું, તર્કશુદ્ધ નહિ તેવું, તર્કવિરુદ્ધ અતાર્કિકતા સ્ત્રી. [સં.] તાર્કિકતાને અભાવ, તર્કશુદ્ધિને અભાવ
[ન શકાય તેવું અનાર્ય વિ- [સં] તરી ન શકાય તેવું, ઓળંગી પાર જઈ અતર્યતા સ્ત્રી. [૪] અતાર્ય-પણું અતાલ ક્રિ. વિ. એકદમ, તરત અતિ વિ. [ર્સ, વટાવી જવાનો અર્થ આપતો ઉપસર્ગ, ધાતુ અને ધાતુરુ કૃપ્રત્યયાત શબ્દને લાગે . કર્મપ્રવચનીચ” તરીકે તદ્ધિતાંત શબ્દોને લગતાં “અતિશય“ઘણું' એવા અર્થે વિશેષણ તરીકે પણ વપરાય છે. ગુ. તદ્દભવ શબ્દમાં આ પ્રયોગ જાણીતું છે.] અતિશય, ઘણું અતિ-ઉપાટ [+ જુએ “ઉપાડ.'] જમા હેય તેના કરતાં રકમ વધુ ઉપાડી લેવાની સ્થિતિ, “વર-ઇગ', “ઍવરડ્રાફટ’ અતિ-કથ વિ. [સં.] અવર્ણનીય, અકથનીય. (૨) ન માની શકાય તેવું, અશ્રય અતિ-કથા સ્ત્રી. સિં] યોગ્ય કથાતત્વને વટાવી ગયેલી કથા, અર્થ વગરની વાત. (૨) વિરૂપ વર્ણન, ઠઠ્ઠાચિત્ર, કાન અતિ-કલ્પના સ્ત્રી. [સં.] અતિશય કે હદબહારની માની ન શકાય તેવી કફપના અતિ-કવિ છું. [સં.] ઘણું ખરાબ કવિતા કરનાર કવિ (નિંદામાં) અતિ-કાય છે. [સં.] વિશાળ કાયા-શરીરવાળું, કદાવર, મહાકાય
[ઢીલ. (૩) અસૂર, મોડું અતિ-કાલ(–ળ) મું. સિં.] વેળા વહી જવી એ. (૨) વિલંબ, અતિ-કછુ ન [સં.] ભારે કg. (૨) એ નામનું એક વ્રત. (૩) વિ. ઘણું મુશ્કેલ અતિ-કેશ-સીર યું. [સં] એક વૃક્ષ, કુંજડો, શિંગડો અતિ-કમલ–ળ) છે. [સં] ખૂબ કુણું. (૨) સંગીતમાં કોમળ અને શુદ્ધ સ્વર વચ્ચેને (સ્વર). (સંગીત.) અતિક્રમ પું, –મણ ન. સિં] ઉલંઘન. (૨) ધસારો, હલો. (૩) સમયનું પસાર થઈ જવું એ. (૪) સરસાઈ, હરીફાઈ (૫) (લા) અવિનય, અસભ્યતા અતિક્રમનું સ. કેિ. [. મતિ-, તત્સમ, ગુ.માં આ ધાતુ ભૂ..માં કર્તાને અનુસરે છે.] ઓળંગી જવું, વટાવી જવું. (૨) ધસારો કર, હલો કરો. (૩) ચડિયાતું થવું. (૪) લા.) અવિનય બતાવ. અતિક્રમવું કર્મણિ, ફિ.
અતિક્રમાવવું છે, સ.કે. અતિક્રમાવવું, અતિમહું જુએ અતિક્રમવું'માં