Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 670

ખાંડર
કરવી. • ભભરાવવી (ઉં. પ્ર.) ખુશામત કરવી, ૰ ભરવી (રૂ.પ્ર.) મીઠું મીઠું ખેલવું, ॰ વાપરવી (રૂ. પ્ર.) જમણવાર કરવા]
ખાંડૂ (-થ) સ્ત્રી. જુએ ‘ ખાંડવું.'] ધારવાળી વસ્તુની
ધારમાં પડેલા તે તે ખચકા
:
ખાં-કૂટ ( ખાંડય-ફૂટય) શ્રી.[ જુએ ‘ ખાંડવું ’ + ‘ફૂટવું,'] ખાંડવા ફૂટવાનું પરચુરણ કામ. (૨) (લા.) માનસિક અકળામણ, અમંત્રણ ખાંઢ-કેરી સ્રી, [જુએ ‘ ખાંડ'' + · કરી.' ] કેરીનું ગળ્યું અથાણું ( ‘ગાળ ’ને બદલે ‘ ખાંડ ’ નાખી કરેલું ) ખાંડુ-ખાજું [જુએ ‘ખાંડૂä' + ‘ખાજુ, ' ] ખાંડ પાઈ હોય તેવું ખાજુ ખાંણિયું. ન. [જુએ ‘ ખાંડણુ ?' + યું' ત. પ્ર. ] ખાંડવાનું સાધન, સાંબેલું. (૨) પહેાળા ઘાટના ખાંડણયે ખાંણિયા વું. [જુએ ‘ખાંડણિયું.’] જેમાં ખાંડવામાં આવે છે તે જમીનમાં દબાવેલું કે હું પથ્થરનું કે લાકડાનું પોતામાં ખાંચાવાળું સાધન, ઉખળિયા, ઊખળે. [યામાં ઘાલી(ને) ખાંડવું (ર. પ્ર.) પાતાના સંપર્ણ કબજામાં લઈને જુલમ ગુજારવે. યામાં માથું (રૂ. પ્ર.) પૂર્વ આપત્તિ, પૂરું જોખમ ] ખાંઢણી સ્ત્રી. [જુએ ‘ખાંડવું' + ગુ. ‘અણી ' ટ્ટ, પ્ર.] જમીનમાં દબાવેલી ન હેાય તેવી પથ્થરની કે લેાખંડ યા પિત્તળની ઊખળી
ખંઢણી-દસ્તા હું. [ + જએ ‘ દસ્તા.’], ખાંઢણી-પરાઈ શ્રી. [ + જુઓ ‘પરાઈ.' ] ખાંડણી અને એમાં ખાંડવાનું લોખંડ યા પિત્તળનું તેમ લાકડાનું સાધન ખાંડણું ન. [જુએ ‘ ખાંડવું ' + ગુ. ‘અણું' ક્રિયાવાચક કૃ. પ્ર.] ખાંડવાનું કામ. (૨) ખાંડવાની વસ્તુ ખાંડણુંર ન. [જુએ ખાંડવું ’ + ગુ. ‘અણું' ક વાચક રૃ. પ્ર. ] ખાંચવાનું સાધન-સાંબેલું કે દસ્તા
.
ખાંડવ (ખાણ્ડવ) ન. [સં.] કુરુક્ષેત્રમાં આવેલું આજના દિલ્હીની દક્ષિણ દિશાએ પ્રાચીન ઇંદ્રપ્રસ્થ-ખાંડવપ્રસ્થ આસપાસનું એક વન ( જે બાળી નાખ્યા પછી ત્યાં પાંડવા માટે ' ઇંદ્રપ્રસ્થ ” વિકસાવ્યું હતું. ) ( સંજ્ઞા.) ખાંઢ-વડી સ્ત્રી. [જુએ ‘ખાંડ‘' +‘વડી.’] ચણાના લોટને
છાસમાં પકવી ચેાસલાં પાડેલી વાની, ઢોકળા, પાટવડી ખાંડવ-પ્રસ્થ ન. [સં.] પાંડવાને જ્યાં રહેવા મેકલવામાં
[ાની
આવેલા તે યમુનાના પશ્ચિમ કાંઠાનું ખાંડવવનની નજીકનું નગર, ઇંદ્રપ્રસ્થ. (સંજ્ઞા.) ખાંઢવી સ્ત્રી, અનાજનું એક માપ, માણું ખાંડવીને સ્ત્રી. [જુએ ‘ખાંડ ’-દ્વારા.] ખાંડની ચાસણીવાળી ખાંઢવું↑ સ. ક્રિ. [સં. ૬-> પ્રા. ૪] કુંટરડી કેાતરાં છેડાં કાઢવાં, ખંઢાવું (ખણ્ડાવું) કર્મણિ, ક્રિ ખ’ઢાવવું? (ખણ્ડાવવું) પ્રે., સ, ક્રિ
ખાંઢવુંરે સ. ક્રિ. [ર્સ વર્- > પ્રા. હુંā] ટુકડા ટુકડા થાય એમ કુટરડવું, ખ ́ઢાવું? કર્મણિ, ક્રિ. ખઢાવવું છે.,
કરપ
સ. ક્રિ.
ખાંડ-સ(-સા)રી સ્ત્રી, [જુએ ‘ખાંડૐ” દ્વારા.] દેશી જુનવાણી
ભ. કો—૪૦
Jain Education International_2010_04
ખાંદણુ
પદ્ધતિથી તાવડામાં બનાવેલી ખાંડ
ખાંડા-જંગ (-જ) પું. [જુએ ખાંડુ ' + ફા.], −ગી સ્ત્રી. [+ગુ. ઈ ' સ્વાર્થે સ્રીપ્રત્યય] તલવારનું યુદ્ધ ખાંઢા-ધર વિ. હું જએ ખાડું' + સં,] ખાંડું ધારણ
કરનારા યેદ્ધો
[વલવારવાળું
ખાંઢા-ધાર શ્રી. [જુએ ખાંડું’+ ‘ધાર.'] તલવારની ધાર ખાંડા-મરડું વિ. [૪‘ખાંડુંૐ' + ‘અર’ + ગુ, ‘*’ ત. પ્ર.] ખંડિત, ભાંગ્યું-તૂટયું. (૨) (લા.) જુદા જુદા સ્થળે થાડો ઝાઝો વરસાદ પડયો હોય તેવું ખાંડાયત વિ. [જુએ ‘ખાંડું' દ્વારા.] ખાંડું' ધારણ કરનારું, ખાંડા-રાણી શ્રી. [જુએ ખાંડું॰' + ‘રાણી.'] ખાંડાને વરમાળ પ્રથમ અને પરણનારી રાજપૂત સ્ત્રી ખાંડિયું વિ. [જુએ ‘ખાંડ?' + ગુ. મું’ત. પ્ર.] જેમાં ચાર ખંડાઈ ગઈ હોય તેવું. (૨) ખંડિત થયેલું, ખાડખાપણવાળુ. (૩) ન. ભાંગેલા શિંગડાવાળું ઢોર. (૪) નાની ભેંસ, ખડેલું, અેટ ુ [માપ ખાંડી શ્રી. [કે, પ્રા. હૂંડિયા] જૂના કાચા વીસ મણનું ખાંડાદે . ક્ષારમાં પલાળી કંકુ તરીકે વપરાતા હળદરના ગાંઠિયા
ખાંડીૐ શ્રી. [જુ એ ‘ખાંડુ॰ +3. ‘ઈ' સ્વાર્થે સ્રીપ્રત્યય]
રમત માટે લાકડાની બનાવેલી નાની તલવાર
ખાંડી-બંધ (-બન્ધ) વિ. [જુએ ‘ખાંડી' + ફ્રા અજ્.'] જેમાં ઘણી ખાંડી સમાવેશ પામે તેટલા મેાટા જથ્થાનું ખાંડીલા પું. [જુએ ખાંડવુંૐ' દ્વારા] લાકડાના ખાંડણિયા,
ઊખશે.
ખાંડુલી સ્ત્રી. [જુએ ‘ખાંડુ ઈ' સ્રીપ્રત્યય] એક શિંગડુ ગાય, (ર) ભેંસની એક જાત ખાંડુû ન. [સં. હ-> પ્રા. સુત્તમ] કાંઈક પહોળા પાનાની જરા નાના ઘાટની તલવારની પ્રાચીન એક જાત. [-ઢાના ખેલ (૨. પ્ર.) યુદ્ધ. (ર) ભારે મુશ્કેલ ખાખત. -ઢાની ધાર (રૂ. પ્ર.) ઘણું જ વિકટ સાહસભરેલું કાર્ય, -ઢાં ખખઢાવવાં, ડાં ખેલવાં (રૂ. પ્ર·) યુદ્ધ કરવું. મેકલવું (રૂ. પ્ર.) રાજામાં વરના જવાને બદલે એનું ખાંડુ કન્યાને ત્યાં મેકલી લગ્ન કરવું] ખાંડુર વિ. [સં. લfદ્યુત-> પ્રા. હુંŕzમ-] જેની ધારમાં ખચકા પડી ગયા છે તેવું. (૨) શિંગડાં વિનાનું, ખેડું ખાંડુ-ખાંડુ વિ. [જુએ ‘ખાંડું? +‘ખાંડું.'] શિ’ગડાં અને પંછડું કપાઈ ગયાં હેાય તેવું. (૨) (લા) ખેાડવાળું, ખામીવાળુ ખાંડૂક ન. એક જાતનું ગુમડું ખાંડેરું ન. ઊંટ, સાંઢિયા. (ર) ઊટનું ટાળું ખાંઢ હું. એ ધારવાળી સૌધી તલવાર, રિચ ખાંત (.ત્ય), -તી û જુએ ‘ખંત.’ ખાંતારું છું. કઠિયારો
+ ગુ. ‘ઊભું' ત. પ્ર. + ભાંગ્યું હોય તેવી ભેંસ કે
ખાંતીલું જુએ ‘ખંતીલું.' [(ર) (લા.) ધાંધલ, ધમાલ ખાંદણુ (ણ્ય) સ્ત્રી.ચામાસામાં મચેલે ગારાના જથ્થા, ખાંદણુ ન. [જુએ ‘ખાંદ' + ગુ, ‘*' સ્વાર્થે ત. પ્ર.) ચામાસામાં મચેલા ગારાના જથ્થા