Page Text
________________
ખ(ખ)જવાળવું
૫૮૮
ખટચઢ
(-ળ્ય) સ્ત્રી. [જુઓ ખ-ખંજવાળવું.'] ખંજવાળવાની ખજૂરે પું. [૪ ‘ખજ રું] તાણાવાણામાં આવતા ક્રિયા, ખંજેળ, વલુર, ચળ
ભૂલથી થયેલો કપડાને ઝીણે ભાગ ખ(અં)જવાળવું સ, ક્રિ. [૨વા.] ખળવું, વલુરવું. પોચે ખજરે પું. [જુઓ “કાન-ખરો.” પાછલે ભાગ સ્વતંત્ર નખે ખણવું. [માથું ખ૮-ખં)જવાળવું (રૂ. પ્ર.) વિચારમાં શબ્દ તરીકે ભ્રાંતિથી.] જુઓ ‘કાન-ખરો.” (૨) લાકડામાં પડી જવું] ખ૮-ખંજવાળવું કર્મણિ, કેિ. ખટ-ખંજવા- કરાતું ખજૂરાના આકારનું તરકામ. (૩) બળદના શરીર ળાવવું છે., સ. ક્રિ.
કે પીઠ ઉપર થતા કાનખજરાના આકારના વાળ ખ(-ખંજવાળાવવું, ખ-ખંજવાળવું જ જઓ “ખ- ખજળિયું વિ. [ જુઓ ખંજેળવું' + ગુ. “ઇચું” ક. પ્ર.] ખજાનચી કું. [અર. ‘ખજાનહમ્ +તુ. ‘ચી’ પ્ર.], ખજાના- ખંજવાળ પેદા કરે તેવું દાર વિ. પું. [“ખજાનો' + ફા. પ્રત્ય] ખજાનાને અટલ વિ. સં. ઘટ; સે, માં છેક ચર્વેદના સમયથી ઘનું ઉપરી, સરકારી કે કઈ પણ સંસ્થાને નાણાંને વહીવટ ખ” ઉરચારણ જાણીતું છે; એ રીતે આ “તત્સમ' જે, કરનાર, ‘ટ્રેઝરર'
જ, ગુ.માં.] છે. (૨) એક રાગ. (સંગીત.) ખજાનો છું. [અર. ખજાન] નાણાં વગેરે કિંમતી વસ્તુઓ ખરj. જિઓ “નટ-ખટ; આ એકલો નથી વપરાતો.] લુચ્ચે રાખવાને ભંડાર, ધન-ભંડાર, ટ્રેઝર.' (૨) (લા.) સંડાસમાં અટકે છું. [૨વા.] “ખટ’ એવા અવાજ, (૨) જિ.વિ. એવા ટેપલા વગેરે રહે છે તે સ્થાન (ન, મા.), [.ને પડવું અવાજથી
[નાખુશી. (૩) મનની શંકા (૨. પ્ર.) ગોઠવાઈ જવું, ઠેકાણે પડવું. (૨) કે અન્ય ખટક (-કય) સ્ત્રી. [૨વા.] ચાનક, ખંત. (૨) ખટકે, ચિંતા ન કરે એવી સ્થિતિમાં મુકાવું]
ખટક ખટક ક્રિ.વિ. [૨૧.] ખટક’ એ અવાજ થાય એમ ખજીના(-)-દાર વિ., પૃ. [જએ ‘ખજીને' + ફા. પ્રત્યય]. ખટ-કરમ, ખટકર્મ ન.,બ.વ. [સં. + કર્મ, અર્વા. હથિયાર ભરવાને પટ્ટો કે ખેાળ જેની પાસે છે તે તદભવ અધ્યયન અધ્યાપન યજન યોજન દાન અને પ્રતિ(માણસ). (૨) [‘ખજાન' ના સ્વરૂપ-સામે] ખજાનચી ગ્રહ-બ્રાહ્મણનાં છ કર્મ. (૨) (લા) ધાર્મિક વિદિક નિત્યકર્મે. ખજીને પું. [અર. ખજીન] હથિયાર ભરવાનો પટ્ટો કે (૩) મારણ મોહન તંભન ઉચ્ચાટન વિધ્વંસન અને જાચખેળ. (૨) દરિયાનું પાણી એકઠું કરવાને ખાડે કે તાંત્રિક છ કર્મ. (તંત્ર.) કાર (મીઠું પકવવા). (૩) [‘ખજાનના સ્વરૂપ-સામે] ખટકવું અ.જિ. [રવા.3 (લા.) બારીક કણની પેઠે ખંચવું જુઓ “ખજો.’
અને એને દુખાવો થવો. (૨) નડવું, સાલવું. (૩) લાગી ખજૂર ! [ સં. રંગૂર > પ્રા. લકબૂર ] ખજરીનું પાકું આવવું, પસ્તાવો થવો. ખટકાવવું એસ.કિ. પિશીદાર ફળ (જરા કાચી બાફીને સૂકવેલી તે ખારેક) ખટકારો છું. [જઓ “ખટકવું’ + ગુ. “આરો” ક. પ્ર.] ખુલા ખજર-છડી સ્ત્રી. [ જુએ “બજર' + “છડી.”] (લા.) પગે ચાલતાં ટાચકા ફૂટે એ અવાજ, (૨) (લા.) ખટકે
ખજૂરીના પાનના આકારની ભાતવાળું રેશમી કાપડ અટકાવવું એ “ખટકવું'માં. (૨) ખખડાવવું ખજૂરપરાં ન., બ. વ. [જ ખજુર' + ટોપરું.’] ખટકે છું. જિઓ “ખટકવું' + ગુ. “એ” છે. પ્ર.] ખટક’ (લા.) એ નામની બાળકેની એક રમત
એવો અવાજ. (૨) કણાની જેમ ખૂંચવાથી થતા દુખાવે. અજર-માણું ન. ન. [ ઓ “ખજર' દ્વારા.] ખજુરની (૩) (લા.) નડતર, સાલ, અડચણ, (૪) લાગી આવવું બાફેલી પેશીઓને ધંટીને ફરી ઉકાળી કરેલું એક પીણું એ, પસ્તાવો. [ આવ (રૂ.પ્ર.) નડતરને અનુભવ છે. (ગેળનું “ગેાળમાણું થાય છે એમ)
૦ થ (ઉ.પ્ર.) વહેમ આવ. ૦ ભાંગ (રૂ.પ્ર.) પીડા ખજુરિયું ન. [ઓ “ખજૂર' + ગુ. “યું' તે, પ્ર.] (લા.) ઓછી કરવી. ૦ રાખ (રૂ.પ્ર.) ચાનક રાખવી] ખજૂરના ઘાટનું રૂપાન વાળાનું પગલું એક ઘરેણું
ખટ ખટ' ! [૨વા.] ખટખટ’ એ અવાજ, ખટખટાટ ખજૂરિયે મું. જિઓ ખજૂરિયું.] (લા.) ખજુરના ઘાટનું ખટ-ખટર (ખટ-ખટથ) સ્ત્રી. [વા.] (લા.) પંચાત, માથાકુટ. ગળે પહેરવાનું સેનાનું એક ઘરેણું. (૨) સારી જાતનો એક (૨) નડતર, તકલીફ. (૩) ઝઘડે, કજિયો ગુવાર. (૩) એ નામની આંબાની એક જાત, (૪) ઝીણા ખટખટટ, ખટખટારો . [ઓ “ખટ-ખટ’ + ગુ. “આટ’ ભૂખરા પથ્થરનાં છોડાં અને ચને મેળવી કરેલો કેલ્કીટ - આરો' ત,પ્ર.] “ખટખટ' એવો અવાજ. (૨) (લા) માટેના ગારા જે ગાર
જુઓ “ખટ ખટ. ખજુરી સ્ત્રી. [સં. ઉંનૂ>િપ્રા. વરિયા] ખારેક અને ખટખટાવવું અ.જિ. [ આ ખટ ખટ, –ને.ધા.] ખટખટ’ ખજૂરનું ઝાડ. (૨) એ જાતનું જેમાં ખલેલાં થાય છે તેવું એવો અવાજ કરવો. (૨) સ.ક્રિ. (બારણું ખખડાવવું સર્વસામાન્ય ઝાડ (જેના પાનના પંખા બનાવાય છે, સાદડી ખટ-ગુણ પું,બ.વ. [સં. –કુળ] એશ્વર્ય વીર્ય યશ શ્રી વગેરે થાય છે), ખરું. (૩) (લા.)એક મીઠાઈ
જ્ઞાન વૈરાગ્ય-ઈશ્વરના એ છ ગુણ. (૨) ઉધોગ સાહસ ધર્ય ખજૂરી* સ્ત્રી. જિઓ “ખંજોળવું” દ્વારા ખોળ.[ લગાવી બળ બુદ્ધિ અને પરાક્રમ—માનવના એ છ ગુણ હેરાન કરવું. ૦ લાગવી (રૂ. પ્ર.) ખંજળ આવ્યા કરે ખટ-ચક ન, બ.વ. [સ. ૧ ] આધાર લિગ નાભિ તેવા ચામડીના રોગથી પીડાવું].
અનાહત કંઠ અને મર્ધા- શરીરનાં યુગમાં માનેલાં એ ખજ ૬ ન. [સં. વન્ય પ્રા . હુકૂમ-] જુઓ “ખરી. છ ચક્ર. ( ગ.) (૨) દેશી ખજૂરીનું ફળ, ખલેલું. (૩) (લા) એક જેતુ ખચ્ચ વિ. જિઓ ખાટું + ચાટવું' + ગુ, “ઉ” ક. પ્ર.]
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016072 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1976 |
| Total Pages | 1086 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 32 MB |