Bruhad Gujarat kosha Part 1

SR No.: 016072
Original Sutra Author: N/A
Author: Keshav Shastri
Publisher: University Granth Nirman Board
Publication Year: 1976
Total Pages: 1086
Language: Gujarati
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 32 MB

Page 483

કરેડ-પતિ
૪૩૮
કર્ણ-તોડ કરે પતિ . [જુઓ “કોડ + ] કરોડ રૂપિયાની છોડ
[શીય તારાઓનું ઝૂમખું. (ખગોળ.) આસામી, કેટયધિપતિ, કરાડાધિપતિ
કર્ક-સંલ(-) (-મણડલ,-ળ) ન. [સં.) કર્ક રાશિના આકાકરોડરજજ સી. [જ “કોડ + સં.1 કરોડના મણકા- કર્ક રાશિ સ્ત્રી. [સં., S.] આકાશીય બાર રાશિમાંથી એના પિલાણમાં માથાથી પુંઠ સુધી રહેલો સ્નાયુ, કરોડના ચોથી રાશિ, કર્ક-મંડલ. (જો., ખગોળ.) જ્ઞાનતંતુનું દેરડું
[મણકાઓનો બનેલ દંડ કર્કરી સ્ત્રી. નાળચાવાળું પાણી છાંટવાનું વાસણ કરેહસ્તંભ (-સ્તષ્ણ) . જિઓ “કોડ + સં.] કરેડને કર્ક-રેખા સ્ત્રી. સિં.] વિષુવવૃત્તની ઉત્તરે કે દક્ષિણે ૨૩° કરોધિપતિ . જિઓ “કરોડ + સં. યષિ-] જઓ ૨૭ના અંશ ઉપર આવેલી રેખા, (ખગળ.) કડ-પતિ.”
[રૂપિયા સુધીની સંખ્યાવાળું કર્ક-વર્તુલ(ળ) ન. [સં.] એ “કર્ક-મંડલ.” કરાવધિ વિ. [જઓ “કરોડર + સં. ] કરેડ કર્કવૃત્ત ન. [સં.] વિષુવવૃત્તથી ઉત્તરે વિષુવવૃત્તને સમાંતર કરેડી વિ, S. સં. ૧૨ દ્વારા] કર ઉઘરાવનાર
ક્રાંતિવૃત્તના ઉત્તરાયણ બિંદુમાં પસાર થાય તે ગોળ, કર્કકરતાનની સ્ત્રી. (સં. વર + સત્તાનની ] હાથને ઊં-ચત્તો રાશિનું વર્તલ, ટ્રોપિક ઑફ કેસર.” (ખગોળો) કરવાની અનુકુળતા આપતી માંસપેશી
કર્કશ વિ. [સં.] આકરું, કઠોર. (૨) ખરબચડું. (૩) કરેફર છું. બદબો
તીખા આકરા અવાજવાળું, “કંકો-ફૉનસ’. (૪) (લા.) કરાયું જુઓ અકળાઈ '
નિર્દય, કૂર, ઘાતકી, (૫) કડવાબેલું કોરું ન. ભેંસના હડા પાસે ઝુલતી ચામડી
કર્કશ તો સ્ત્રી. [સં] કર્કશ હોવાપણું કરેલ(ળ) છું. [તુ. કરાવલ] લોડેસવાર બંદુક સવાર. કર્કશા વિ, સ્ત્રી. [સં.] (લા.) કંકાસ કરનારી, કંકાસિયણ, (૨) વનનું રક્ષણ કરનાર ચોકીદાર
કજિયાખોર સ્ત્રી, વઢકણી સ્ત્રી કરાલ(ળ) પું, લે પૃ. [+-ગુ. “ઉ” સ્વાર્થે ત...] કર્કધુ (ક) સ્ત્રી. [સં.] કબૂ, બેરડી. (૨) ન. બેર રીંછ, ભાલુ
કર્કધૂ (કર્ક-ધૂ) સ્ત્રી. [સ.] જુઓ “કર્ક ધુ(૧).” કરેળ૨ જ કરેલ.૧-૨,
કણું છું. [સં.] કાન. (૨) સુકાન. (૩) મંદિરની બેઠક કરોળિય(-)ણ (-) સી. [ જુઓ “કળિ + ગુ. ઉપરને પ્રતિભદ્રની નજીક ખૂણાવાળે પાણે. (સ્થાપત્ય.) અ૮-એ)ણ” પ્ર.] કરોળિયાની માદા
(૪) પંચાંગમાં બવ બાલવ વગેરે તે તે સંજ્ઞા. (જ.) (૫) કાળિયો છું. [સં. વર = વણનાર; >દે. પ્રા. શોમિ- કાટખુણ ત્રિકોણની કાટખૂણા સામેની રેખા. (ગ) (1) ઊર્ણનાભિ] મુખની લાળના તંતુએથી જાળું બાંધનારું તેમ ભુજના અંતથી કોટિ સુધીની રેખા. (ગ.) (૭) ચાર કે ભીંત વગેરે ઉપર ઝીણા સફેદ પડતું રહેવાનું સ્થાન વધારે બાજુવાળી આકૃતિમાં બે સામસામેના છેડાને જોડબનાવનારું જંતુ, ઊર્ણનાભિ. (૨) એ નામની એક વનસ્પતિ. નારી રેખા. (ગ.) (૮) ભારતીય લિપિમાં ‘આ’ સ્વર (૩) (લા.) ખોરાકની કે લેહીની વિક્રિયાથી મોઢા ઉપર બતાવનાર દંડ, કાને (બ્રાહ્મી લિપિમાં એ વર્ણની જમણી તેમજ શરીરમાં ચામડી ઉપર દેખાતા ભૂખરા ચાંલ્લા કે બાજુ ઉપર કાટખૂણે નાની રેખા તરીકે થતો તેથી “કર્ણ).
ચકર (આ “કોળિયા' બ. વ.ને પ્રોગ સામાન્ય) (૯) પાંડવ-કૌરવના યુગને કુંતીનો કૌમાર અવસ્થામાં કરોળિયો છું. એ નામની એક વનસ્પતિ
સૂર્યથી થયેલે કહેવાયેલો દુર્યોધને બનાવેલો અંગ દેશને કળિયો જ એ “કાળિયે.” [સવારને હલ્લો રાજા. (સંજ્ઞા.) (૧૦) ચૌલુકયરાજ સિદ્ધરાજ જયસિંહને કરાળી સ્ત્રી, જિઓ “કળશ' + ગુ. ઈ' ત. પ્ર.] બંદૂક- રાજવી પિતા. (સંજ્ઞા.) (૧૧) છેલ્લે વાઘેલા રાજ કરેઠી જુઓ “કરાંઠી.”
(પાટણ) કર્ણદેવ. (સંજ્ઞા.) કરટ સ્ત્રી, એક પક્ષ
કર્ણ-કર, કર્ણક, કર્ણ-કર્કશ વિ. [સ.] સાંભળતાં કરીદા પું, બ.વ. જઓ કરી દો(૨).
કાનને આકરું લાગે તેવું, “કેકે-ફેનિસ,” “હા” કરી દે છું. ડંડા ઉપર ઉગતી નાની ગોળ કઠણ કથળી. કણું- કુહર ન. [૪] કાનનું છિદ્ર [કુંડળ” નામનું ઘરેણું (૨) ધાણ (બ.વ.માં કરૌંદા' તરીકે
કણુંકુંડલ(-ળ) (-કુડલ,-ળ) ન. [સં] કાનમાં પહેરવાનું કર્ક છું. [સં.] કડચલો. (૨) ભારતીય જતિષમાં ચોથી કર્ણ-કેટર ન. [સં.] કાનનું છિદ્ર, કાન-સર રાશિ, કડલાના આકારને આકાશીય તારા મહ. (., કહ્યું-લાહલ . [સં.] કલબલાટ, ઘાંઘાટ ખગળ.)
કર્ણ-કૌતુક ન. [સં] કાને સાંભળતાં થાય તે વિસ્મય. કર્ક-ચતુથી સ્ત્રી, સિં] જુએ “કરવડાચેાથ.” (સંજ્ઞા.) (૨) વિ. કાનને વિસ્મય કરાવે તેવું કર્ક-જાતીય વિ. [સં.] કડચલાના વર્ગનું કઠણ કેચલાવાળું કર્ણક્ષત ન. [સં.] કાનમાં પડેલું ધારું, કાનને સડો (હરકોઈ પ્રાણું).
કર્ણ-ગમ્ય, કર્ણ-ગેચર વિ. [સં.] (લા.) કાનથી સાંભળી કર્કટિક, કર્ક ટી સ્ત્રી, (સં.] કાકડીને વેલે અને એનાં ફળ શકાય તેવું (સુરતી કાકડી' ને “આરિયા’ બે જાત.
કર્ણ-છિદ્ર ન. [સં.] જુઓ “કર્ણકુહર.” કર્કટીવ્રત ન. [૪] કર્ક-સંક્રાંતિ બેસતાં શ્રાવણ માસમાં કર્ણ-છેદ . સિં.] કાન કાપવાની ક્રિયા. (૨) કાન કરવામાં આવતું સ્ત્રીઓનું એક વ્રત. (સંજ્ઞા)
વીંધવાની ક્રિયા કર્કણ ઢી. દ્રાક્ષના વાવેતરમાં નડતરરૂપ બનતો એક સુંદર કોટ વિ. [સં. + જુઓ તેડવું.] કાન તોડી નાખે