Page Text
________________
જોડણીકેશ”માં “જોદ્ધો-હો' લખાયેલ છે, વિકલ્પ કાંઈક સમાદરણીય બને છે. એ રીતે વીર તે આ રીતે જોધ્ધો-ધ્ધ” લખાવાં જોઈએ. –સ અને વીશ –સ – સંતવાળા, પચીશર્સ, વીશ
આ નિયમ માત્ર સરળતા ખાતર જ છે. –સ, ત્રીશ –સ અને ત્રીશ- સ– સંતવાળા ચાળીશ સંસ્કૃત પ્રાકૃત ભાષાઓમાં આ નિયમ વૈકલ્પિક છે. –સ અને ચા(-તા)ળીશ –સ અંતવાળા, એગણુઅને અલ્પપ્રાણ + મહાપ્રાણ એ રીતે જોડણી એ પચાશ-સ, પચાસ – સ વગેરે બધામાં વિક૯૫ બેય ભાષાઓમાં વધુ સંમાનિત થયેલી છે. એનું જ સ્વીકાર્યું છે, પણ શિકારની પ્રાંતીયતાને કારણે આ ગુજરાતીમાં અનુસરણ હોવાથી નિયમના આરંભમાં બધા શબ્દમાં સકાર લખવા વધુ પ્રામાણિક ગણાય. “અલ્પપ્રાણુ અને મહાપ્રાણ સંયુક્ત હોય એવા “શક” “શે? તે તત્સમ સંસ્કૃત ધાતુઓ છે. તદ્ભવ શબ્દોમાં” એમ કહેવું જ પડયું છે. આ બેશક, આજે એનાં સ્વાભાવિક ઉચ્ચારણ દત્ય નિયમની ખાસ તેથી ઉપયુક્તતા નથી લાગતી. સકારવાળાં જ છે, પણ પણ તત્સમની શુદ્ધિ જાળવ[ય તિની બ્રાંતિ ]
વાને પ્રઘાત હોવાથી એ વિશે કોઈ વિશેષ વિવેચન ૧૪. કેટલાક શબ્દોમાં (ઉદા. પારણું, બારણું, શેરડી,
છે અપેક્ષિત નથી. દેરડું, ખાંડણી, દળણું, ચાળણી, શેલડી) ૨, ૩, ળ, ૧૭ મા નિયમમાં “વિશે” અને “વિષે બંને રૂપ લ ને બદલે ય ઉચ્ચાર થાય છે, ત્યાં મૂળ રૂપ જ સ્વીકારવાનું વિધાન છે. પણ આ “વિષે” એ રૂ૫ લખવું.
ગુજરાતી ભાષામાં કદી શકય નથી; તેમ એ તત્સમ આ નિયમમાં “ય ઉચ્ચાર થાય છે” એમ નથી, કેમકે તત્સમ તે વિષયે” છે. મધ્યકાલીન કહેવા કરતાં “ઝડપથી બેલાતાં, ઉચ્ચારણમાં ગુજરાતીમાં ‘વિખિ - ઉચ્ચારવાળું ‘વિષિ” રૂપ યકૃતિની ભ્રાંતિ છે” એમ કહેવું વધુ યોગ્ય છે. લખાયેલું મળવાથી અને વિખે’ – ઉચ્ચારવાળું
જે માં આ જ તે “વિષે પછી પણ પ્રયોજાયું હતું એટલે માત્ર ખાસ કરીને ર–વાળા શબ્દોમાં. આ બધે
ર સ્વરૂપ ઉપરથી “વિષે આપણે ત્યાં સ્વીકારાયેલું, ઠેકાણે “ર” રાખીને યા “ર” ઉડાડીને જોડણી થઈ
પણ આજે તે કોઈ ‘વિખે” ઉચ્ચાર કરતું જ છે: ઉતરડવું–ઉત)ડવું, આસરડવું–આસડવું
નથી એટલે જૂના ‘વિખે' – ઉચ્ચારવાળા “વિષેની વગેરે. આ શબ્દોમાં “ર” સચવાઈ રહે એ વધુ
જરૂર આપોઆપ ગઈ છે. સ્વાભાવિક રૂ૫ “વિસે વાજબી છે, છતાં વિક૯પ રાખી શકાય.
ઉપરાંત તાલવ્ય એકારને કારણે “વિશે” એવું
વૈકલ્પિક રૂપ છે. એટલે જે વિકલ્પ જોઈ જ [સ–શનું ઉચારણ].
હોય તો “વિસે વિશે” એ જઈયે; નવીનતા ૧૫. અનાદિ શ ના ઉચ્ચારની બાબતમાં કેટલાક શબ્દોમાં ન જ જોઈતી હોય તો “વિશે” રૂપ સંમાનિત થવા
પ્રાંતિક ઉચ્ચારણ -ભેદ છે. ઉદા. ડેશી-ડેસી; માશી ચોગ્ય છે. “વિષે” તે નહિ જ. આ બે રૂપોમાંથી -માસી; ભેંશ-ભેંસ, છાશ છાસ; બારશ–બારસ; એંશી
તેથી હવે વિશે એ એક જ રૂપ સ્વીકારી લેવું એસી. આવા શબ્દોમાં શ અને સ નો વિકલ્પ રાખવો. ૧૬. શક, ધ, શું માં રૂઢ શ રાખવે, પણ સાકરમાં સ
વાજબી છે. આ જ રીતે “દુભાષિયો” નહિ, પણ
દુભાશિયો’–દુભાસિયે સ્વીકાર્યું બને. લખવો. ૧૭. વિશે અને વિશે એ બંને રૂપ ચાલે.
[અનુનાસિક અનુનાસિક ઈ-૬] સામાન્ય રીતે પ્રાંતીય ભેદે છતાં તાલવ્ય સ્વરના ૧૮. તદભવ શબ્દમાં અંત્ય ઈ તથા ઉ, સાનુસ્વાર કે ગમાં સકારને સ્થાને શિકાર ઉચ્ચારવાનું વલણ
નિરનુસ્વાર, એ અનુક્રમે દીર્ઘ અને હ્રસ્વ લખવાં.
ઉદા. ધી; છું; શું; તું ધણી; વીંછી; અહીં; દહીં; છે. એ રીતે આ શબ્દમાં વિકલ્પ તાલવ્ય શકાર
પિયુ; લાડુ; જુદું. છે. છાશ બારશે” વગેરેમાં તાલવ્ય સ્વર દેખાતો
નોંધ-સામાન્ય રીતે ગુજરાતીમાં અથવા રુ લખનથી, પણ એમાં લઘુપ્રયત્ન કાર છે જ, જે સ્ત્રી
વાને રિવાજ નથી; રૂ વિશેષ પ્રચલિત છે. પરંતુ લિંગના રૂં પ્રત્યય ઉપરથી આવ્યો છે. તેથી જ
જ્યાં નિયમ પ્રમાણે હ્રસ્વ રુ લખવાનું હોય ત્યાં છે ઉચ્ચારણમાં તાલવ્ય “શને સ્થાન મળે છે. આ
અથવા રુ લખવું. ઉદા. છોકરું-છોકરું બૈરું બૈરું.
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016072 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1976 |
| Total Pages | 1086 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 32 MB |