Page Text
________________
દુહત અથવા દેહત; દેહને,-તી-તું; દેહનાર; દેહવાને બતાવે. “ કાઢ વાઢ કદી ટાઢ અઢાર કઢવું અથવા દેવાને; દોહેલ,-લી,-લું; દેહ; દેહ જે. લે કે મે લઢણુ(લવું ક્રિયાપદ ટેવ પડવી) દેવડા(રા)વવું; દોવાવું; દાવણ; દણ.
ઢેઢ દેઢ અદી રઢ દાઢ વગેરેમાં “ઢ' જ લખવો. કહ:-મેહ પ્રમાણે.
જ્યાં નથી એટલે કે મૂર્ધન્યતર ડ' જ ઉચ્ચરિત થાય કેવડા(રા)વવું; કેવાવું; કેવાય; કહપણ; કોહવાણ છે સૌરાષ્ટ્રમાં, ત્યાં સર્વત્ર “ડ' જ લખવો. એને લીધે કેહવાટ,
આપોઆપ “ચઢવું” “લઢાઈ' જોડણું જરૂરી સહ–હ પ્રમાણે.
નહિ રહે. એ રીતે “રાઢ નહિ, પણ “રાડ', આ ૧૦ મે નિયમ “નાહ” “ચાહ' “સાહ મેહ'
, શેરડીને વાઢ' નહિ, પણ “વાડ વગેરે; છતાં લેહ” “દેહ “હ” અને “સોહ” એ આઠ ક્રિયા-
| વિકલ્પ પ્રાંતભેદે રહે પણ.
૩૯૫ મા ૨ ૩ પદનાં રૂપો પૂરતો છે, બધાં જ રૂપ કેવી રીતે
યશ તિ]. લખવાં એ આપી દીધું હોવાથી એમાં વિશેષ સૂચન ૧૨. કેટલાક શબ્દોના ઉચ્ચારમાં ગુજરાતના કેટલાક ભાગમાં અપેક્ષિત નથી રહેતું. એક વસ્તુ આ બધાં રૂપમાં યકતિ થાય છે. ઉદા. જાત્ય, આંખ્ય, લાવ્ય, કહે, ધ્યાનમાં રાખવી જ જોઈયે કે સર્વત્ર હકાર મહા
ઘો, ઇ . પણ તે લખવામાં દર્શાવવાની જરૂર નથી. પ્રાણિત સ્વરોચ્ચારણથી એટલે કે સ્વરમાં અંતહિંત
જાત, આંખ, લાવ, લે, દે એમ જ લખવું. રીતે જ ઉચ્ચરિત છે; બકે એમ કહિયે તો ખોટું અંતે શાંત અકારવાળા મોટા ભાગના સ્ત્રીલિંગ નથી કે તે તે સ્વર જ મહાપ્રાણિત ઉચ્ચારવામાં શબ્દમાં અને આજ્ઞાર્થ બીજા પુરુષ એકવચનનાં રૂપમાં આવે છે. અને તેથી જ અગાઉ બતાવ્યું તે મૂળમાં હસ્વ સ્વર પડયો છે, જેની અબાધિત પ્રમાણે લેખનમાં કવચિત જ બતાવાય છતાં છાયા સમગ્ર દેશમાં પ્રાયઃ સર્વત્ર વ્યાપક છે, ગુજમાત્રાની દૃષ્ટિએ હકારનું કાંઈ જદું સ્થાન નથી. રાતના કેટલાક જ ભાગમાં એ યકૃતિ છે એ કહેવું [મૂર્ધન્યતર
બરોબર નથી, જેવી સ્થિતિ આ ય ની છે તેવી જ
કર્મણિ ભૂતકૃદંતના ચું– –થી પ્રત્યયની પણ ૧૧, કેટલાક ૮ ને બદલે હ અને ડ છટા પાડીને લખે
છે. જ્યાં આ લઘુપ્રયત્ન કાર કિવા યશ્રતિ નથી છે. જેમકે, કહાડવું, વહાડવું. તેમ ન લખતાં કાઢ,
ત્યાં “ગ”નું ગો’ ‘ક’ ‘કરો” જેવાં જ વાઢ, કડી, ટાઢ, અઢાર, કઢવું એમ લખવું. પરંતુ લવું, દાઢમ ન લખતાં લડવું, દાડમ એમ લખવું. ઉચ્ચારણ છે. ઉપરના અંય લઘુપ્રયન યકારને અને ચડવું, ચઢવું બંને માન્ય ગણવાં.
‘ –વો’ અને ‘લ્ય” “ઘ” “જગ્યામાંના યકારને આ નિયમ બીજી રીતે ખૂબ સરળ છે. સ, દૂર કરવામાં માત્ર લેખનસારલ્ય એ જ મુખ્ય કારણ રાષ્ટ્રનાં ઉચ્ચારણામાં આ મૂર્ધન્યતર ને સ્થાને શુદ્ધ
કહેવું વાજબી છે. અને એ જ કારણે એ સ્વામૂર્ધન્ય “ઢ” જ ઉચ્ચારાય છે. જ્યાં જ્યાં સૌરાષ્ટ્રમાં
ભાવિક ઉચ્ચારણ જોડણીમાંથી લેખનમાં માટે લુપ્ત શુદ્ધ મૂર્ધન્ય ઢ' છે ત્યાં જોડણીમાં પણ ઢ” જ
૩. તદ્દભવ શબ્દ ૧. એટલે જ એ લક્ષ્યમાં લેવા જેવું છે કે “તારું છું
[ અલપપ્રાણ + મહાપ્રાણ ] કહેવાથી એનું ઉચ્ચારણ “નાઉ છું' જેવું જ છે. આ ક્રિયાપદનાં આટલાં બધાં રૂપ જુદી જુદી રીતે યાદ રાખવાં
૧૩. અપપ્રાણ અને મહાપ્રાણ સંયુક્ત હોય એવા તદ્દભવ પડે એવી સ્થિતિ છે ત્યાં આ વિસર્ગ-ચિહનથી આ પ્રશ્ન
શબ્દમાં મહાપ્રાણનું દ્રિત કરવું. ઉદા. ચાખું, સરળ થઈ જાય એમ છે. એને લીધે “હુ’ વિનાનાં રૂપ
ચિટ્ટી, પથ્થર, ઝમે, ઓધે, સુધ્ધાં, સહભર. પણ ‘નાવાને” “નવડા(–રા)વું” “નવાવું” “નવાય” “નાવણ” “નાવણિ
ચ તથા છને યોગ હોય તે ૨છ લખવું, છછ નહિ. યો” “નવેણુ” “નવાણ” “સવડા(રા)વવું' “સવાવું' “સવાય
ઉદા. અચ્છેર, પચ્છમ, અછું. લેવાનો’ ‘લોવડા(-રા)વવું” “લોવાય” “લવણિયું” “દેવાને' ૧. આ ઉચ્ચારણ ભાષામાં અવિચ્છિન્ન છે અને તેથી દેવડા(રા)વવું' વાવું' વણ’ ‘દે ’ ‘કેવડા(રા)વવું' વ્યક્ત થવું જ જોઈએ. તેથી જેમ મૂર્ધન્યતર “ ડ-૮' નુકતાથી કાવાવું” “કેવાય' એ વગેરેમાં અમાત્રિક વિસર્ગ આવી જતાં બતાવવા વાજબી છે, તેમ આ લઘુપ્રનત્ન થકાર પણ વ્યાપક એવાં સંદિગ્ધ રૂપોની લેખનમાં જરૂર જ નહિ રહે.
રીતે “ચના રૂપમાં નીચે નુક્તા સાથે પ્રય જાય એ ઈષ્ટ છે.
થયું છે.'
Jain Education International 2010_04
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016072 |
| Book Title | Bruhad Gujarat kosha Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Keshav Shastri |
| Publisher | University Granth Nirman Board |
| Publication Year | 1976 |
| Total Pages | 1086 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 32 MB |