________________
मध्यकालीन गुजराती शब्दकोश
५७१
थोडी शब्दार्थचर्चा
कनुभाई शेठ संपादित 'सुभद्रासति-चतुष्पदिका' (१३मी सदी)मां पण आ शब्दनो प्रयोग मळे छे:
"अउगी आछु न बोलिसि माए.' (कडी ३४). ४. पुष्टिमार्गीय वैष्णव कवि हरिदासना मुख-परंपरामां पण मळता एक धोळमां 'क्रीडाभूमि' (रासक्रीडा माटेनी रंगभूमि) एवा अर्थमां 'अखाडो'नो प्रयोग मळे छ :
एक रच्यो अखाडो रे, सज्ज थया पोते. (संदर्भ कृष्ण-गोपीओनी रासलीलानो : जुओ 'हरि वेण वाय छे रे हो वनमां', पृ.७४, कडी २).
५. सं.'छुप्त-', प्रा.'छुत्त-' = 'स्पृष्ट', पछीथी, 'दूषित स्पर्शवाळु'. प्राकृतमां पण 'छुत्ति' 'अशौच' एवा अर्थमां वपरायेलो छ, जेना परथी जू. गुज. 'छोति', हिं. 'छूत' थया छे. 'अछूत' शब्द 'अस्पृष्ट' (हिं.अछूता), तेमज 'अस्पृश्य' (हिं. 'अछूत') बंने अर्थमां रूढ छे. 'छूताछूत'मां धात्वर्थ जळवायो छे. प्रस्तुत नोंध क्रमांक ७मां पण 'अछूतउ' 'अस्पृश्य' ए अर्थमां होवानी शक्यता छे.
- ह. भायाणी [अनुसंधान-१]
७. अकज, अकाज 'अकज' के 'अकाज' एटले 'अकार्य, न करवा जेवू कार्य, अघटित के निंद्य कार्य'. मध्यकाळमां आ शब्द 'नकामुं, व्यर्थ, खोटुं' एवा अर्थमां पण व्यापक रीते प्रयोजायो छे. अखाका.मां एक सोरठो नीचे मुजब मळे छ :
राजस केरी रज आवी पेठी आंखमां,
तेणे थयुं अकज शुद्ध वस्तु अविलोकवा. संपादके 'अकज'नो 'अकार्य, न करवा जेवू काम' एवो अर्थ लीधो छे. पण वधारे योग्य रीते 'न थवा जेवू, अघटित' एवो अर्थ लेवो जाईए : 'शुद्ध वस्तु अवोलकवा माटे अघटित थयुं.' 'अकाज'नो एक प्रयोग एमां आ प्रमाणे छे :
अलवे-शुं आले ज जातां, घसाये गजराज,
तेणे ग्रहस्थनां घर गडगडे, वाहाला ! त्यम अडे थाय अकाज. संपादके आनो पण 'अकार्य, न करवा जेवू काम' एवो अर्थ आपेलो छे. अहीं पण 'न करवा जेवू' नहीं, पण 'न थवा जेवू काम' एम अर्थ करवो वधारे योग्य छे.
Jain Education International 2010_03
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org