Page Text
________________
६९२
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[सामान्यकाण्डः-६ प्रत्युत्क्रमः प्रयोगः स्यात्
वियोगः । ४ विरहणं विरहः । 'रह त्यागे'(चु.उ.से.), १ प्रत्युत्क्रमणं प्रत्युत्क्रमः । २ कर्मारम्भे प्रथमं चुरादिः, अदन्तः, ततो घञ् । चत्वारि विरहस्य ॥१५११॥ प्रयुक्तिः प्रयोगः । “प्रयोर्गः कार्मणे पुंसि प्रयुक्तौ च आभा राढा विभषा श्रीरभिख्याकान्तिविभ्रमाः । निदर्शने''[विश्वलोचनकोशः, गान्तवर्गः, शूो-४९] इति श्रीधरः । प्रयुक्तिर्व्यापारः, तत्र यथा- "मुग्धत्वादविदित
भायाम् कैतवप्रयोगा गच्छन्त्यः सपदि पराजयं तरुण्यः''[]इति । १ आभानम् आभा, स्त्रियाम् । आपूर्वः ‘भा द्वे कर्मारम्भे प्रथमव्यापारस्य ॥
दीप्तौ'(भ्वा.प.अ.), 'आतश्चोपसर्गे'३।३।१०६॥ इत्यङ् । आरोहणं त्वभिक्रमः ॥१५१०॥ २ राजत्यनया राढा । 'राजृ दीप्तौ'(भ्वा.उ.से.), भिदा
दित्वादङि निपात्यते । ३ [विभूष्यतेऽनया [विभूषा । १ आरुह्यते आरोहणम् । आपर्वः 'रुह प्ररोहे'
'भूष अलङ्कारे'(भ्वा.प.से., चु.उ.से.), 'गुरोश्च हल:'३।३। ४० १० (भ्वा.प.अ.), ल्युट् । “आरोहणं स्यात् सोपाने समारोहे
१०३ ॥ इत्यङ्, यप् । ४ श्रीयते आश्रीयते सर्वैरिति प्ररोहणे''[विश्वप्रकाशकोशः, णान्तवर्गः, शूो-८४]इति महे
श्रीः, स्त्रीलिङ्गः । 'श्रिब् सेवायाम्'(भ्वा.उ.से.), सम्पदाश्वरः । समारोहे यथा- "आरोहणार्थं नवयौवनेन काम
दित्वात् 'क्विप् वचिप्रच्छयायतस्तुकट-'(वा-३।२।१७८ ॥) स्य सोपानमिव प्रयुक्तम्"[कुमारसम्भवम् , सर्गः-१, शो
इत्यादिना क्विप् दीर्घश्च । ५ अभिख्यायतेऽनया अभिख्या । ३९]इति कुमारसम्भवः । २ अभिमुखं क्रमणम् अभि
'ख्या प्रकथने '(अ.प.अ.), 'आतश्चोपसर्गे '३।३।१०६॥ क्रमः । द्वे 'चढवउं' इति ख्यातस्य ॥१५१०॥
इत्यङ् । ६ काम्यतेऽनया कान्तिः । 'कमु कान्तौ'(भ्वा. आक्रमेऽधिक्रमक्रान्ती
आ.से.), 'स्त्रियां क्तिन्'३।३।९४ ॥, 'अनुनासिकस्य-' १ आक्रमणम् आक्रमः, तत्र । २ अधिक्रमणम्
६४।१५ ।। इति दीर्घः । ७ विभ्रमत्यनेन विभ्रमः । 'भ्रमु अधिक्रमः । ३ क्रमणं क्रान्तिः । 'क्रमु पादविक्षेपे'
अनवस्थाने '(दि.प.से.), करणे घञ्, 'नोदात्तोपदेश-' (भ्वा.प.से.), 'स्त्रियां क्तिन्'३३ १९४॥, 'अनुनासिकस्य
७।३।३४ ॥ इति न वृद्धिः । ८ लक्ष्यते ज्ञायतेऽनया ५० २० क्विझलो:-'६।४।१५ ॥ इति दीर्घः। अधिक्रमश्च क्रान्तिश्च
लक्ष्मीः । 'लक्ष दर्शनाङ्कनयोः'(चु.उ.से.), 'लक्षेर्मुट च' अधिक्रमक्रान्ती । त्रीणि आक्रमस्य । ग्रहणमिति भाषा ॥
(उणा-४४०)इतीकारप्रत्ययो मुडागमश्च । ९ छ्यति वैरूप्यं
छाया । 'छो छेदने'(दि.प.अ.), 'माच्छाससिसूभ्यो यः' व्युत्क्रमस्तूत्क्रमोऽक्रमः ।
(दशपाधुणा-८।१२॥, उणा-५४९)इति यः । १० शोभ१ व्युत्क्रमणं व्युत्क्रमः। २ उत्क्रमणम् उत्क्रमः । न्तेऽनया शोभा । 'शुभ शुभ शोभार्थों '(तु.प.से.)इति ३ न क्रमः अक्रमः । त्रीणि अक्रमस्य । 'आघा पाछा' निर्देशाद् "गुरोश्च हल:'३।३।१०३ ॥ इत्यप्रत्ययः । "किं इति भाषा ॥
'शोभ' उत 'शोभा' इति सन्देहात् शोभेति दुर्ज्ञानमिति विप्रलम्भो विप्रयोगो वियोगो विरहः समाः ।
'गुरोश्च हलः'३।३।१०३॥ इति चकारादप्रत्ययः''[पद
चन्द्रिका, भा-१, दिग्वर्गः, थो-८५] इति मिश्राः । शोभेति
॥१५११॥ भिदादिराकृतिगणत्वादङि, ‘शुभ शुम्भ शोभार्थों '(तु.प.से.) ६० १ विप्रलम्भो विप्रलम्भः। 'डुलभष् प्राप्तौ'(भ्वा. इति ज्ञापकाद् गुणनिषेधाभावः । यद्यप्यत्र शोभनं शोभेति आ.अ.), घञि, 'लभेश्च'७।१।६४ ॥ इति नुम् । २ घजि निष्पादयितं शक्यते, तथाऽप्याचार्योपदेशप्रसिः , ३० विप्रयोजनं विप्रयोगः । 'युजिर् योगे'(रु.उ.अ.), घञि, तदाह वामनः- "शोभेति निपातनात्"[] इति माधवः,
'चजोः- '७।३।५२ ॥ इति कुत्वम् । ३ एवं वियोजनं तत्र । दश सामान्येन शोभायाः ॥
१. '-गं' इति३ ॥ २. ४प्रतौ नास्ति ॥ ३. द्र. अनेकार्थकैरवाकरकौमुदीटीका, भा-२, ३।११७॥, पृ.५२ ॥ ४ 'रुह बीजजन्मनि' इति स्वामी, 'रुह जन्मनि प्रादुर्भावे' इति मैत्रेयः, 'रुह बीजजन्मनि प्रादुर्भावे च' इति सायणः ॥ ५. '-वौ' इति३.४॥ ६. 'भाषा' इति५ ॥ ७ '-म्यस्य' इति१, '-मणस्य' इति३ ॥ ८ ३प्रतौ नास्ति ॥ ९, १.२.४.५प्रतिषु नास्ति ॥ १०. १प्रतौ नास्ति ॥ ११. पञ्चपाद्यां नास्ति ॥ १२. '-ते' इति३॥ १३. 'शुभं शुभ' इति१॥ १४. 'इकङ् (इत्यङ्)' इति ॥ १५. '-शे' इति३॥ १६. '-द्धिः' इति२॥ १७. 'सामान्येन दश' इति३॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |