Page Text
________________
६८८ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[सामान्यकाण्डः-६ प.अ.), 'पदरुजवि[श] स्पृशो घञ्'३।३।१६।। २ पदार्था- १ व्यतिक्रम्याऽऽसनं व्यत्यासः । 'आस उपनामन्तर्मध्यस्य विगाहनम् अन्तर्विगाहनम् । द्वे प्रवेशस्य ॥ वेशने'(अ.आ.से.), घञ्। २ विपर्यसनं विपर्यासः। गतौ वीडा विहारे-परिसर्पपरिक्रमाः ॥१५००॥ विपरिपूर्वः 'असु क्षेपणे'(दि.प.से.), घञ् । ३ विपरीत
स्य भावो वैपरीत्यम् । ४ विपर्ययनं विपर्ययः। विपरि१ गमन गतिः । 'स्त्रियां क्तिन्'३।३।९४॥, तत्र । पर्वः 'इण गतौ'(अ.प.अ.), 'एरच्'३।३५६॥ इत्यच २ वीडनं वीङ्खा । विपूर्वः 'इखि गतौ '(भ्वा.प.से.),
॥१५०१॥ ५ व्यत्ययनं व्यत्ययः । व्यतिपूर्वः 'इण् घञ् । ३ विहरणं विहारः । घअन्तः । ४ ईरणम्
गतौ'(अ.प.अ.), 'एरच '३।३।५६॥ इत्यच् । पञ्च ईर्या । 'ईर गतिकम्पनयो: '(अ.आ.से.), तुर्यस्वरादिः,
६., विपर्यासस्य । 'पालटणउं'' इति भाषा ॥
नि भावे यक, भिदादित्वादङ् । ५ परिसर्पणं परिसर्पः । 'सृप्लु गतौ'(भ्वा.प.अ.), घञ् । ६ परिक्रमणं परिक्रमः ।
अथ स्फातिवद्धौ १० घञ् । सामान्येन षड् गतेः ॥१५००॥
१ स्फायनं स्फातिः । 'स्फायी वृद्धौ'(भ्वा. ४०
आ.से.), 'स्त्रियां क्तिन्'३।३।९४ ॥, 'लोपो व्योः-'६।१। व्रयाटाट्या पर्यटनम्
६६॥ इति यलोपः। २ वर्धनं वृद्धिः । 'वृधु वृद्धौ'(भ्वा. १ व्रजनं व्रज्या। 'वज्र गतौ'(भ्वा.प.से.), 'व्रज- आ.से.), 'स्त्रियां क्तिन्'३।३।९४ ॥, तत्र । द्वे वृद्धः ॥ यजो वे क्यप्'३।३।९८॥, स्त्रीलिङ्गः । २ कुटिलमटनम् अटाट्या । 'अट गतौ'(भ्वा.प.से.), यङन्तः, 'परि
प्रीणनेऽवनतर्पणे । चर्यापरिसर्यामृगयाटाट्यादयश्च'(वा-३।३।१०१॥)इति साधुः । १ प्रीण्यते प्रीणनम्। 'प्रीञ् तर्पणे '(त्र्या.उ.अ.), अटाटाऽपि । आट्याऽपि । यन्मनुः- "तौर्यत्रिकं वृषाट्या णिजन्तः, 'धमीजोर्नक '(वा-७।३।३७॥), ल्यूट, तत्र । च कामजो दशको गणः''[मनुस्मृतिः, अध्या-७, भो
२ अव्यत अवनम् । 'अव रक्षणादौ'(भ्वा.प.से.), ल्युट्। ४७] इति । "अटा पर्यटनं भ्रमः''[ ] इति रत्नकोषादटा
३ तप्यते तर्पणम् । 'तृप प्रीणने '(दि.प.अ.), ल्युट् । ऽपि । ३ पर्यट्यते पर्यटनम् । त्रीणि वक्रगतेः ॥ त्रीणि प्रीतिकरणस्य ॥
चर्या त्वीर्यापथस्थितिः । परित्राणं तु पर्याप्तिहस्तधारणमित्यपि ॥१५०२॥ ५० १ चरणं चर्या, क्यबन्तः । २ ईर्यते गुरोः
१ परित्रायते परित्राणम् । ' त्रैङ् पालने'(भ्वा. शास्त्रोपासनया ज्ञायत ईर्या । ईर गतौ याचने चे' ।
आ.अ.), ल्युट् । २ पर्यापणं पर्याप्तिः । परिपूर्वः (अ.आ.से.), 'ऋहलोर्ण्यत्'३।१।१२४॥ । तस्याः पन्था ।
'आप्लृ व्याप्तौ'(स्वा.प.अ.), त्राणार्थः, 'स्त्रियां तिन्' उपाय: । 'ऋक्पूरब्धू-'५।४७४ ॥ इत्यादिना अ: । ईर्या
३।३।९४॥ । ३ हस्तस्य धारणं रोधो हस्तधारणम् । पथः साध्वाचारः । यदुक्तम्- "ईर्यापथो ध्यानमौना
रक्षणीयस्य पृष्ठे हस्तस्थापनं वा । हस्तवारणमित्यपि । दिकं भिक्षुव्रतम्''["]| तत्र स्थितिः ईर्यापथस्थितिः ।
" 'हस्तेन वधकस्य वारणम्'[ ] इति सुभूतिः । प्रजिईर्याऽपि, यन्मुनि:-"चर्यां त्वीर्यां विदुर्बुधाः ''[ ] इति ।
हीर्षातो हस्तस्य वारणं रोधः हस्तयोरुत्तोलनवधात् त्राणं द्वे साधुगतिनाम्नी ॥
हस्तवारणम्''[पदचन्द्रिका, भा-३, सङ्कीर्णवर्गः, शूो-११७] व्यत्यासस्तु विपर्यासो वैपरीत्यं विपर्ययः ।१५०१। इति मिश्राः । त्रीणि मारणोद्यतनरहस्तग्रहणस्य ॥१५०२॥ ३० व्यत्यये
प्रणतिः प्रणिपातोऽनुनये १. 'पदार्थात् पदान्तर्म-' इति४.५॥ २. 'वीख-' इति३.४॥ ३ 'वीख-' इति१.३.४॥ ४ उखेत्यादिदण्डात्मकोऽयं धातुः ॥ ५ 'ईर गतौ' इति स्वामी, 'ईर गतौ कम्पने च' इति मैत्रेयसायणौ । ६ 'युक्' इति३॥ ७ तुलनीयोऽमरकोषः२७॥३५॥ ८ '-टाट्यानामुपसंख्यानम्' इति वार्तिकस्वरूपं दृश्यते ॥ ९. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, ब्रह्मवर्गः, भो-४३२, पृ.५२० ॥, रामाश्रमी२७॥३५॥, पृ.३३८॥ १०. द्र. स्वोपज्ञटीका६।१५०१॥, पृ.३३५॥ ११. द्र. अम.क्षीर.२१७३५ ॥, पृ.१७० ॥, स्वोपज्ञटीका६।१५०१॥, पृ.३३५॥ १२. ' णो' इति३, '-णौ' इति४॥ १३. मैत्रेयमतेऽयं पाठः, 'प्रीज् तर्पणे कान्तौ च' इति स्वामिसायणौ ॥ १४ 'तl-' इति३.४॥ १५. 'त्रे-' इति१.२.५॥ १६. द्र. पदचन्द्रिका, भा-३, संकीर्णवर्गः, श्रो-११७, पृ.१२२॥ १७ '-नेन' इति पदचन्द्रिकायाम् ॥
६०
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org.
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |