Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 727

६८६
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
१ विद्यते विदितम् । 'विद ज्ञाने ' ( अ.प.से.), 'मतिबुद्धिपूजार्थेभ्यश्च '३ ।२ । १८८ ॥ इति वर्तमाने क्तः । २ बुध्यते बुधितम् । 'बुध अवगमने ' (दि.आ.अ.), 'मतिबुद्धि - ३ । २ । १८८ ॥ इति क्तः । ३ बुध्यते बुद्धम् । 'बुध अवगमने ' (दि.आ.अ.), क्तः, 'यस्य विभाषा ७ । २ । १५ ॥ इतीग्निषेधः । [४ ज्ञायते ज्ञातम् । 'ज्ञा अवबोधने' (क्र्या.प.से.), कः] ५-६ अवोपसर्गात् परे सितगते योज्ये, अवसीयते स्म अवसितम् । अवपूर्वः 'पोऽन्तकर्मणि' (दि.प.अ.), ज्ञानार्थ:, क्तः, 'आदेचः - '६ ॥१॥४५ ॥ १० इत्यात्वम्ं, 'घुमास्था- ६ १४ ६६ ॥ इतीत्वम् । अवगम्यते अवगतम् ७ मन्यते मनितम् 'मनु अवबोधने' (त. आ.से.), क्तः 'मान पूजायाम् ' (भ्वा.आ.से., | चु.उ.से.) इत्यस्य स्थाने 'मर्न पूजायाम् ' ( ) इति धातुं केचित् पठन्ति तस्य वा । ८ प्रतिपद्यते प्रतिपन्नम् । 'पद गतौ ' (दि.आ.अ.), क्तः, मतिबुद्धि- '३ ।२ ।१८८ ॥ इत्यादिना क्तः । अष्ट विदितस्य ॥
यंत्रे रीणं स्तुतं स्रुतम् ॥१४९६ ॥
१ स्यदन्ते स्म स्यन्नम् । स्यदि किञ्चिच्चलने ' ( ), स्यन्दू प्रेस्रवणे" (भ्वा.आ.से.), क्तः, 'रदा२० भ्याम् ८ २ १४२ ॥ इति नत्वम् अनिदिताम्- '६ ४ २४ ॥ भ्याम्-'८।२।४२
इति न्लोपः, तत्र। २ रीयते स्म रीणम् । 'रीङ् स्रुवणे'
१२
>
१३
(दि.आ.अ.), क्तः, 'स्वादय ओदितः ' ( दिवादिगणसूइति निष्ठानत्वम् । ३ स्नौति स्म स्नुतम् । 'ष्णु प्रेत्रवणे' ( अ.प.से.), तः धात्वादेः पः सः ६ ॥१ १६४ ॥ । ४ स्वति स्म स्रुतम् । स्रु गतौ ' ( भ्वा.प.अ.), तः 1 चत्वारि स्यन्नस्य । 'स्रविडे' इति भाषा ॥१४९६ ॥ गुप्तगोपायितत्राता ऽवितत्राणानि रक्षिते ।
१ गुप्यते गुप्तम्। 'गुपू रक्षणे' (भ्वा.प.से.), क्तः,
[ सामान्यकाण्डः-६
'स्वरतिसूति - '७।२।४४ ॥ इति नेट् । २ ' गुपूधूपविच्छिपणिपनिभ्य आय: '३ । १ । २८ ॥ इत्यायप्रत्यये गोपायितम् । ३० ३-५ त्रायते त्रातम् । " पालने ' (भ्वा. आ. अ.), कः, 'आदेचः - '६ १ १४५ ॥ इत्यात्वम्, 'आदेचः- '६ ।१ १४५ ॥ इत्यात्वम् 'नुदविदोन्दत्रात्राही- ८२ । ५५ ॥ इति निष्ठानत्वे त्राणम् । ४ अव्यते स्म अवितम् । 'अव रक्षणादी' (भ्वा.प.से.), क्तः । ६ रक्ष्यते रक्षितम् । 'रक्ष पालने ' (भ्वा.प.से.), 'मतिबुद्धिपूजार्थेभ्यश्च ३ ।२ ।१८८ ॥ इति चकारादन्यत्राऽपीति वर्तमाने क्तः । पड् रक्षितस्य ॥ कर्म क्रिया विधा
१९
3
१ क्रियते कर्म, पुंक्ली. । 'डुकृञ् करणे' (त. उ. अ.), '-मन् ' ( उणा - ५८४) इति भावे कर्मणि वा मन् । कर्मा, कर्माणौ इत्यादि पुंसि । कर्म, कर्मणी, कर्माणि ४० इत्यादि क्लीबे । २ क्रियते क्रिया । 'कृञः श च ' ३ | ३ | १० ॥ इति शः शित्त्वाद् भावे य, रिशवलिङ्क्षु' ७।४।२८ || रिङादेशः, [ यद्वा 'अचि श्नु - '६ ॥४ ॥ ७७ ॥ इतीयङ् ] । ३ विधीयते विधा । विपूर्वः 'डुधाञ् धारणादौ' (जु.उ. अ.), 'आतश्चोपसर्गे '३ । ३ । १०६ ॥ इत्यङ् । स्त्रियामेतौ । त्रीणि कर्मणः । कार्म' इति भाषा ॥
हेतुशून्या त्वास्या विलक्षणम् ॥१४९७ ॥
१ हेतुशून्या कारणरहिता आस्या स्थितिः विलक्षणम् इत्यन्वयः | विगतं लक्षणमालोचनमत्रेति विलक्षणम् अप्रतिपत्तिरित्यर्थः । "विलक्षणं मतं स्थानं तद्भवे ५० निष्प्रयोजनम्"["]इति भागुरिः । एकं विलक्षणस्य । "नोषणिया"" इति भाषा ॥१४९७ ॥
4
कार्मणं मूलकर्म
१ सन्दिष्टं कर्मैव कार्मणम् । वृद्धपरम्परोपदेशात् 'कर्मणः सन्दिष्टे (हैमसू ७२ ॥ १६७ ॥ ) इति स्वार्थिकोऽण्
१. 'स्म वित्तम्' इति ॥ २. इतोऽग्रे १ प्रतौ 'स्म' इति दृश्यते ॥ ३. 'र्व' इति३ ॥ ४ ' - त्वे' इति३ ॥ ५ इदं विचारणीयम् इतिस्यति - ७ ४ ४० ॥ इत्यादिनैवेत्त्वं भवति, 'घुमास्था - ६ ४ ६६ ॥ इत्यनेन तु ईत्वे 'अवसीतम्' इति भवेत् ॥ ६ 'मनिण्' इति४ ॥ ८ इतोऽग्रे १. ३ प्रत्यो 'स्म' इति दृश्यते ॥ ८ अयं धातुपाठः ५ प्रतौ नास्ति ॥, क्षीरतरङ्गिण्यादावपि न दृश्यते ॥ ९ 'प्रश्र - ' इति३ ॥ १०. अयं धातुपाठः ४.५ प्रत्योर्न दृश्यते ॥ स्यन्दू स्रवणे' इति स्वामिमैत्रेयौ ॥ ११. श्रवणे' इतिर, मैत्रेयश्च, 'प्रश्र - ' इति३ ॥ १२. १प्रतौ नास्ति ॥ १३. 'प्रश्र ' इति१. २.३.५ ।। १४ 'श्रु-' इतिर ॥ १५. 'श्र-' इति३, 'यौ' इति४ ॥ १६ 'गुप-' इति३.४ ॥ १७ पनि पणि इति२. ४.५ ॥ १८. 'त्रे' इति१.२ ॥ १९ क्षते' इति५ ॥ २०. 'यङ्' इति३ ॥ २१. 'मण' इति३ ॥ २२. तुलनीयोऽमरकोषः ३ ।२ ॥२ ॥ २३. द्र. पदचन्द्रिका, भा-३, संकीर्णवर्ग:, श्री - ११४, पृ. ११९, रामाश्रमी३ ।२।२ ॥ पृ. ५२५ ॥ २४ 'नीं-' इति१.४, 'नीषि - '
"
-
इति५ ॥
२५. मुं' इति३.५, 'मू' इति४ ॥ २६ वृद्ध' इति५ ॥