Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 721

६८०
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
१ दिह्यते स्म दिग्धम् । 'दिह उपलेपे ' ' ( अ. उ. अ.), क्तः, 'दादेर्धातोर्घः '८ ।२ । ३२ ॥, 'झषस्तथो:- ' ८।२।४० ॥ इति धत्वम् जश्त्वम् । २ लिप्यते स्म लिप्तम् । 'लिप उपदेहे ' ( तु. उ. अ.), क्तः । द्वे दिग्धस्य । 'लिपिउ' इति भाषा ॥
रुग्णर्भुग्ने
१ - २ अत्राऽपि 'समे' इति सम्बध्यते । रुजति स्म रुग्णम्, कवर्गतृतीयटवर्गपञ्चमान्तः । भुजति स्म भुग्नम् । 'रुजो भङ्गे ' ( तु.प.अ.), 'भुजों कौटिल्ये' १० ( तु.प.अ.), तुदादी परस्मैपदिनौ, उभयत्र क्तः, 'ओदितश्च ८ ।२ ।४५ ॥ इति निष्ठानत्वम्, 'चोः कुः '८ । २ । ३० ॥ । द्वे वक्रीभूतस्य ॥
मुमूर्ष
१ अत्राऽपि 'समे' इति सम्बन्धनीयम् । मुष्यते स्म मुषितम् । 'मुष स्तेये ' ( क्र्या.प.से.) ह्रस्वादिः क्तः । २ मूष्यते स्म मूषितम् । 'मूष स्तेयें ' ( भ्वा.प.से.), षष्ठस्वरादिः, क्तः । द्वे मुषितस्य । 'मुसिउ' इति भाषा ॥ ॥१४८३ ॥
2.१२
रूष॑तगुण्ड॑ते ।
१ अत्रापि 'समे' इति सम्बध्यते । रूष्यते रूषितम् । रूषिभवादिरपरिसमाप्तौ रूषिर्गुण्डनार्थो द्रष्टव्यः, क्तः I "रूषिलौकिको व्याप्त्यर्थः "[ अभि.स्वोपज्ञटीका ६ । १४८३ ॥ ] इत्याचार्याः । यथा- "पदातिरन्तर्गिरि रेणुरूषितः " [ किरातार्जुनीयम्, सर्गः - १, श्री - ३४] इति किरातेः । 'लूष रूष भूषायाम्' ( ) इति सुधाकरः " २० [ मा. धातुवृत्तिः भ्वादि:, धातुसं - ४४०] । २ गुण्ड्यते स्म गुण्डितम् । 'गुड वेष्टने ' ' ( चु.उ.से.), चुरादिः, क्तः 'गुठण् वेष्टने ' ( चु.उ.से.), तृतीयवर्गद्वितीयान्तश्चुरादिः, तस्य गुण्ठितमिति । द्वे रूषितस्य । 'लूषउं भूषरुं' इति भाषा ॥ गूढगुप्ते च
I
१ अत्राऽपि 'समे' इति सम्बन्धनीयम् । गुह्यते स्म गूढम् । 'गुहू संवरणे' (भ्वा.उ.से.), क्तः, 'हो ढः ८ १२ ॥३१ ॥, 'झषस्तथोः - '८।२४० ॥ इति धत्वम्, ष्टुत्वम्, 'ढो ढे लोप: ' ८ । ३ । १३ ।। । २ गुप्यते स्म गुप्तम् । गुपू रक्षणे ' (भ्वा. वृते तु वृत्तावृत्त प.से.), क्तः, 'स्वरतिसूति - ७ । २ ।४४ ॥ इति नेट् । द्वे गुप्तस्य ॥
[ सामान्यकाण्डः-६
१ 'समे' इत्यत्राऽपि सम्बध्यम् । गुण्यते गुणितम् । 'कुण गुण केत आमन्त्रणे (चु.उ.से.), आमन्त्रणं गूढोक्तिः । 'गुण अभ्यासे ' ( चु.उ.से.) इत्यन्यः, कर्मणि क्तः । २ आहन्यते स्म आहतम् । धातूनामनेकार्थत्वादाङ्पूर्वो हनिर्गुणने वर्तते, क्तः, 'अनुदात्तोपदेश - '६ ४ ३७ ॥ ४० इति लोपः । " आहतं गुणितेऽपि स्यात् ताडिते नाणके(नामिते) ऽपि चै" [ विश्वप्रकाशकोशः, तान्तवर्ग:, श्रो७७ ] इति महेश्वरः । “पञ्चाहतैश्चतुर्भिर्वराटकैः काकणी चैका " [ ] इति । यथा- " अभ्यस्तस्य वेदादेरिमे नाम्नी [ अमरपदविवृतिटीका३ । १ । ८८ ।।]इति लिङ्गयसूरिः । “सङ्ख्यार्ते गणितम् "[ अमरकोषः ३ |१ |६४ ॥ ] इत्यमरः द्वे गुणितस्य ॥१४८३ ॥ स्यान्निशात शितं शतं निशितं तेजितं क्ष्णुतम् ।
१६
13
१-४. निशायते स्म निशातम्, निशितम् । उभयत्र 'शो तनूकरणे' (दि.प.अ.), [क्तः ], 'शाच्छोरन्य- ५० तरस्याम् ७ १४ ४१ ॥ इतीत्वविकल्पः । २-३ एवं शितम्, शातम् । ५ तेज्यते स्म तेजितम् । 'तिज निशाने ' (चु.उ.से.), चुरादिः, क्तः । ६ क्ष्णूयते क्ष्णुतम् । क्ष्णु तेजने' ( अ.प.से.), क्तः । षट् तेजितस्यै I 'तीखाकरियाँ' इति भाषा ॥
१ क्रियते वृतः । 'वृङ् (वृञ्) वरणे' (स्वा.
१. ' चये' इति१, स्वामिसायणौ च 'दिह उपतापे' इति मैत्रेयः ॥ २. इतोऽग्रे १प्रतौ 'च' इति दृश्यते ॥ ३. 'लीपिडं' इतिर, उं' इति५ ॥ ४ 'ज' इति ॥ ५ ' भारविः' इति३ ॥ ६ 'गुठि वेष्ठने' इति चुरादौ स्वामी ॥ ७ 'उ' इति३, 'षौ' इति४ ॥ ८ 'भू-' इतिर । ९ 'मू' इति३.४.५ ।। १०. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'हस्वादि:' इति दृश्यते ॥ ११. उं' इति१, 'यउ' इति३, ' यौ' इति४ ॥ १२. तुलनीयोऽमरकोषः ३ ११ १८८ ।। १३. 'कुण गुण चामन्त्रणे' इति स्वामी, 'केत ('सङ्केत' इति सायणः ) ग्राम कुण गुण चामन्त्रणे' इति मैत्रेयसायणौ ॥ १४ 'न-' इति ॥ १५. 'त' इति ४.५ ॥ १६. २प्रतौ नास्ति ॥ १७ द्र. अनेकार्थकैरवाकरकौमुदीटीका, भा-२, ३।२३६ ॥ पृ१०४ ॥ १८. लिङ्गयसूरिकृतटीकायाम्- "अभ्यस्तवेदादेर्नामनी" इति दृश्यते, भा-२, ३।११८८, पृ. १२२ ॥ १९. स्वामिसम्मतपाठः, 'संख्यातं ' इति रामाश्रम्याम् ॥ २०. 'गु-' इति३ ॥ २१. ' - शान्तं' इति५ ॥ २२. 'निशी' इति ४.५ ॥ २३. 'तेजिन्यः' इति३ ॥ २४. रीया' इति२.३ ॥ २५. '-व्या-' इति३.४॥ २६. तुलनीयोऽमरकोषः ३ । १ १९२ ।।
३०