Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 691

६५० अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[सामान्यकाण्डः-६ १ तेषां देहिनां सजातीनां सजातीयानां समूहः गुणवृन्दस्यैकं गुणग्रामः । यन्महेश्वर:-"ग्रामः स्वरे संवकुलम् इत्यन्वयः । कोलति कुलम्, 'कुल संस्त्याने' सथे वृन्दे शब्दादिपूर्वके''[विश्वप्रकाशकोशः, मान्तवर्गः, ३० (भ्वा.प.से.), 'इगुपध-'३।१।१३५ ॥ इति कः । यथा- यो-१४] । "ग्रामशब्दो वृन्दे समूहे वर्तते । आदिशब्दाद् विप्रकुलम्, मृगकुलम् । "कुलं जनपदे गृहे सजातीयगणे" विषयास्त्रभूतेन्द्रियगुणादिग्रहः"[ ] इति तट्टीका ॥ [विश्वप्रकाशकोशः, लान्तवर्गः, श्री-१०-११]इति महेश्वरः ॥ समजस्तु पशूनां स्यात्
निकायस्तु सधर्मणाम् । १ संवीयते समजः । 'अज गतौ क्षेपणे च' १ समानो धर्मो येषां ते सधर्माणः । 'धर्मा- (भ्वा.प.से.), 'समुदोरजः पशुषु'३।३।६९॥ इत्यप्, '-अघदनिच् केवलात्'५४।१२४ ॥ इत्यनिच्, समानस्य सभावः, अपोः'२४५६।। इत्युक्तेवीभावो न । एकं पशुसङ्घातस्य ॥ तेषां सधर्मणां समानशीलवतां वृन्दस्यैकं निकायः इति ।
समाजस्त्वन्यदेहिनाम् ॥१४१४॥ १० निचीयते निकायः । निपूर्वः 'चिञ् चयने '(स्वा.उ.अ.),
१ संवीयते समाजः । 'अज गतौ क्षेपणे च' 'सङ्के चानौत्तराधर्ये'३।३।४२॥ इति घञ्, आदेश्च कः ।
(भ्वा.प.से.), घञ् भावे । यथा- क्षोत्रियसमाजः । यथा- वैयाकरणनिकायः, चत्वारो देवनिकाया इति च ॥
अन्यदेहिनां पशुभ्योऽन्येषां प्राणिनां वृन्दस्यैकम् ॥१४१४॥ ४० वर्गस्तु सदृशाम्
शुकादीनां गणे शौकमायूरतैत्तिरादयः । १ सदृशां सदृशानां सजातीयानां प्राणिनां च वृन्दस्यैकं वर्गः इति। वृज्यते पृथक् क्रियते विजातीयेभ्य
१ शुकादीनां गणे वृन्दे शुकानां समूहः शौकम् । इति वर्गः । 'वृजी वर्जने'(अ.आ.से.), कर्मणि घञ्,
'तस्य समूहः '४।२।३७॥ इत्यण् । १ मयूराणां समूहो
मायूरम् । १ तित्तिराणां समूहः तैत्तिरम् । कपोतकुत्वम् । यथा- ब्राह्मणवर्गः, त्रिवर्ग इति । "जात्या
(शुक)मयूरतित्तिरिभ्यः ‘अनुदात्तादेरञ्'४।२।४४ ॥ इत्यञ् । संस्थानादिना वा प्राणिभिरप्राणिभिर्वा समैस्तुल्यैरुपलक्षितं
आदेः काकवर्तकोलूककादम्बादिग्रहः । एकैकं शुकमयूवृन्दं वर्ग:"[पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्गः, शूो
रतित्तिरवृन्दस्य पृथक् पृथक् ॥ २० २५६] इति मिश्राः ।।
भिक्षादेर्भेक्षसाहस्रगार्भिणयौवतादयः ॥१४१५॥ स्कन्धो नरकुञ्जरवाजिनाम् ॥१४१३॥
१ भिक्षाणां समूहो भैक्षम् । १ सहस्राणां १ स्कन्द्यते स्कन्धः। 'स्कन्दिर गतिशोषणयोः'
समूहः साहस्त्रम् । 'भिक्षादिभ्योऽण'४।२।३८॥ १ गर्भि- ५० (भ्वा.प.अ.) । एकं नरकुञ्जरवाजिवृन्दस्य ॥१४१३॥ णीनां समूहो गाभिणम् इति । शालिक्षेत्रपतिसमूहग्रामो विषयशब्दास्त्रभूतेन्द्रियगुणाद् व्रजे ।
स्य नामेदं गर्भिण्या क्षेत्रपङ्क्त्यादिवाचकत्वाद् 'अचित्त
हस्ति-'४।२।४७॥ इत्यादिना ठकि प्राप्ते तद्वाधकः 'भिक्षा१ विषयादिभ्यः षड्भ्योऽग्रे ग्रामशब्दः, सामर्थ्याद् दिभ्योऽण'४।२।३८॥ इत्यण, पंवद्भावः । 'संयोगादिश्च' विषयवृन्दे वर्तते । यथा- विषयवृन्दनामैकं विषयग्रामः । ६।४।१६६॥ इत्यन्प्रकृत्या गर्भवतीस्त्रीवचनात् तु ठको शब्दवृन्दस्यैकं शब्दग्रामः । आयुधवृन्दस्यैकम् अस्त्रग्रामः । प्राप्तेरौत्सर्गिक एवाऽण्"[ ]इति न्यासकारः । अतो गर्भभूतवृन्दस्यैकं भूतग्रामः । इन्द्रियवृन्दस्यैकम् इन्द्रियग्रामः । वतीनां स्त्रीणां वृन्दस्याऽपि नाम गार्भिणमिति । १ १. इतोऽग्रे १प्रतौ 'च' इति दृश्यते ॥ २. '-ये' इति३॥ ३ -र्माणां' इति१.३॥ ४. '-याः' इति३ ।। ५, '-शीनां' इति३॥ ६ 'अण्' इति१ ॥ ७ '-हाः' इति३॥ ८ '-रीणां' इति५॥ ९. 'शू-' इति५॥ १०. ४.५प्रत्यो स्ति ॥ ११. 'भस्याऽढे तद्धिते '(वा-६।३।३५ ॥) इत्यनेन || १२. "गर्भिणीनां समूहो 'भस्याऽढे तद्धिते' । 'सिद्धत्वात् प्रत्ययविधौ' इति पुंवद्भावेन स्त्रीप्रत्ययनिवृत्तिः, ततोऽण्, तस्मिन् 'नस्तद्धिते' इति टिलोपः प्राप्तः, 'इनण्यनपत्ये' इति प्रकृतिभावान्न भवति ।" इति न्यासः, भा-३, ४।२।३८॥, पृ.५३४॥
Jain Education Intemational
Jain Education Intermational