Page Text
________________
६४१
१३९३-१३९७]
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
रक्तस्तु रोहितः । पिञ्जरः । 'पिजि वर्णे (भ्वा.आ.से.), णिजन्तः, बाहुलमाञ्जिष्ठो लोहितः शोणः
कादरः । ३ कवत इति कपिलः । 'कबृ वर्णे'(भ्वा.
___ आ.से.), 'कबेः पच '(उणा-५५)इतीलच , पश्चान्ता१ रज्यति रक्तः । 'रञ्ज रागे'(भ्वा.दि.उ.अ.),
देशः । कपिवर्णं लातीति वा । 'आतोऽनुपसर्गे कः' ३० निष्ठा । २-४ रोहति रोहितः । 'रुह बीजजन्मनि प्रादु
३।२।३।। " 'कपि चलने'(भ्वा.आ.से.), 'कम्पेश्च'( ) र्भावे च'(भ्वा.प.अ.), 'रुहे रश्च लो वा'(उणा-३७४)
इतीलच्, बाहुलकादत एव निर्देशाद् वा नलोपः''[मा. इतीतच , लत्वपक्षे लोहितः । ३ मञ्जिष्ठाया अयं
धातुवृत्तिः, भ्वादिः, धातुसं-२५६] इति माधवः । ४ माञ्जिष्ठः । ४ शोणति शोणः । 'शोण वर्णगत्योः'
("पिञ्ज्यते पिङ्गलः) । 'पिजि वर्णे (अ.आ.से.), (भ्वा.प.से.), अच् । पञ्च रक्तवर्णस्य ॥
वृषादित्वात् कलच, न्यङ्क्वादित्वात् कुत्वे पिङ्गलः । श्वेतरक्तस्तु पाटलः ॥१३९५॥ "पिङ्ग लाति''[अम.क्षीर.१।४।१६ ॥] इति स्वामी । १०१ श्वेतश्चासौ रक्तश्च श्वेतरक्तः । पाटलाकुसुमा
पिङ्गत्वमस्याऽस्ति पिङ्गलः । सिध्मादित्वाल्लज्वा । ५ रुणः पाटलः । पाटयति वा, 'अट पट गतौ'(भ्वा.
श्यायते श्यावः । 'श्यैङ् गतौ'(भ्वा.आ.अ.), बाहुलकाद् प.से.), णिजन्तः, वृषादित्वात् कलच् । “पटेर्ण्य
वः । ६ पिशते(पिंशति) पिशङ्गः । 'पिश अवयवे' न्तादलच् , बाहुलकात्''[ ]इति तु भट्टः । एवं श्वेतरक्त
(तु.प.से.), 'विडादिभ्यः कित्'(उणा-११८)इत्यङ्गच् । ४० मिश्रितस्य ॥१३९५॥
तालव्यमध्योऽयम् , तथा च माघः-"परिपाकपिशङ्ग
लतारजसा रोधश्चकास्ति कपिशं गलता"[शिशुपालवअरुणो बालसन्ध्याभ:
धम् , सर्गः-४, शो-४८] इति । ७ कपिर्मर्कटवर्णोऽस्त्य१ इयर्ति अरुणः । 'ऋ गतौ'(भ्वा.प.अ.), स्य कपिशः । लोमादित्वात् शो वा । ८ हरति मनो 'अर्तेश्च'(उणा-३४० ) इत्युनन् । अव्यक्तरागः किञ्चिल्लो- हरिः । 'अच इ:'(उणा-५७८)इतीन् (इती:) ॥१३९६॥ हितोऽरुणः। यथा- दरमत्तस्य (मदमत्तस्य) चक्षूरागः । ९ बिभर्ति बभ्रुः । भृञः 'कुर्बु श्च (कुर्धश्च) (उणा
“अरुणः कृष्णलोहितः ''["] इत्यमरमाला । बाल- २२)इति कुर्द्वित्वं च । १० कत् कुत्सितं द्रवति कट्ठः, २० सन्ध्याया इवाऽऽभा अस्य बालसन्ध्याभः । एकं नूतन- तुर्यवर्गतृतीयद्वयरेफसंयोगमध्यः । 'द्रु गतौ'(भ्वा.प.अ.), सन्ध्यावर्णसदृग्वर्णस्य ॥
मित वादित्वाद् डुः । “ 'कमु कान्तौ '(भ्वा.आ.से.), 'मितव्यादयश्च(-द्रवादिभ्यश्च) '(वा-३।२।१८०॥)इति डुन्, ५०
रुडागमः, टिलोपाभावश्च निपात्यते दकारश्चान्तादेशे कद्रुः, कपिलः पिङ्गलः श्यावः पिशङ्गः कपिशो हरिः
एकदकारवान्"["]इति मिश्राः । ११ गडति कडारः । ॥१३९६॥ 'गड सेचने '(भ्वा.प.से.), 'गडे: कड् च'(उणा
४१५)इत्यारन्, कडादेशश्च कडारः। १२ पिञ्जयति पिङ्गः । १ पीतश्चासौ रक्तश्च पीतरक्तः । २ पिञ्जयति 'पिजि वर्णे'(भ्वा.आ.से.), 'अकर्तरि च-'३।३।१९।।
पीतर
बभ्रुः कद्दुः कडारश्च पिङ्गे
१. '-ते' इति५॥ २ २.३.४.५प्रतिषु नास्ति, सायणमतेऽयं पाठः, 'बीजजन्मनि' इति स्वामी, 'जन्मनि प्रादुर्भावे' इति मैत्रेयः॥ ३. 'लत्वे' इति४.५॥ ४ '-यां' इति१॥ ५ 'वणे' इति१.२.४.५ ॥ ६ तुलनीयोऽमरकोषः१ ॥१५॥ ७"-तीति' इति१ ॥ ८ ४.५प्रत्योर्नास्ति ॥ ९ अम.क्षीरस्वामिकृतटीकायाम्- "पाटलवर्णः (पाटल:), पाटेरलज् वा" इति दृश्यते, १४१५ ॥, पृ.४१ ॥ १०. 'भेदः' इति५॥ ११. 'चक्षु-' इतिर ॥ १२. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-१, १५॥१५॥, पृ.११२ ॥, पदचन्द्रिका, भा-१, धीवर्गः, थो-१४८, पृ.१८६ ॥, रामाश्रमी १५।१५॥, पृ.७९ ॥ १३. मैत्रेयसायणसम्मतोऽयं पाठः ॥ १४ 'कमेः पश्च' इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ १५. 'कपि-' इति३, 'कपे-' इति५ ॥ १६. मा.धातुवृत्तौ- "कपिल:- 'कपेश्च' इतीलच्प्रत्ययः, बाहुलकादत एव निर्देशाद्वा नलोपः" इति दृश्यते ॥ १७ कोष्ठान्तर्गतपाठ: १प्रतौ न दृश्यते ॥ १८ -स्तोति' इति१.३॥ १९. --ध्ये-' इति३॥ २०. '-ध्याः' इति३॥ २१. पदचन्द्रिकायामन्यथा पाठो दृश्यते, भा-१, पृ१८७॥ २२. '-न्ति' इति४.५ ॥ २३. अयं धातुपाठः ३.४.५प्रतिषु न दृश्यते ॥ २४ -क्' इति२॥ २५. १.३.४.५प्रतिषु नास्ति ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |