Page Text
________________
१३८१-१३८५ ]
स्पर्शनर सघ्राणचक्षुः श्रोत्राणीन्द्रियाणि द्रव्यभावभेदानि " [ प्रमाणमीमांसा, अध्या - १, आह्नि १, सू - २१] इति । मिश्रास्तु- "मनोनेत्रादीनि धीन्द्रियानि, धीर्ज्ञानम्, तन्निमित्तमिन्द्रियम् । तथा [च]-"
"मनः कर्णौ तथा नेत्रे रसना च त्वचा सह । नासिका चेति षट् तानि धीन्द्रियाणि प्रचक्षते
[पदचन्द्रिका, भा–१, धीवर्गः, श् - १४१] इति व्य पाण्यादि तु क्रियेन्द्रियम् ।
॥
१ पाणिरादिर्यस्य तत् पाण्यादि क्रिया व्यापार १० आदानादिः, क्रियाहेतुरिन्द्रियं क्रियेन्द्रियम् । [ यदाह ] - “उत्सर्गानन्दनादानगत्यालापाश्च तत्क्रिया: "[]इति । आदिग्रहणाद् वाक्पादपायूपस्था गृह्यन्ते । मिश्रास्तु- " पाय्वादि कर्मेन्द्रियमुच्यते, कर्मसाधकमिन्द्रियं कर्मेन्द्रियम्, पायुर्गुदम् । आदिना उपस्थादियहः । तथा कामन्दकीये
व्युत्पत्तिरनाकरकलिता
२०
६३५ घञ्। २ विशेषेण सिन्वन्ति बध्नन्ति इन्द्रियाणीति विषयाः । 'षिञ् बन्धने' (स्वा.उ. अ.) अच् परिनिविभ्यः सेव-सितसय सिवु सह सुट् स्तु स्वज्जाम् ८ ३ १७० ॥ इति षत्वम् । ३ गाव इन्द्रियाणि चरनयेष्विति गोचराः । 'चर गतिभक्षणयो: ' (भ्वा.प.से.), गोचरसञ्चर ३ । ३ । ११९ ॥ इति साधुः । पञ्चेन्द्रियाणां पञ्चस्पर्शनादिनामानि त्रीणि ॥१३८४॥
॥ १ ॥ ' [ ]
6
शी॑ते॒ तुषार : शंशिरः व्याचक्षते शीते तुषारः शिशिरः सुशीम शीतलो जडः ।
"पायूपस्थपाणिपादी वाक् चेतीन्द्रियसङ्ग्रहः । उत्सर्गानन्दनादानगत्यालापाश्च तत्क्रिया ॥१॥" [] [पदचन्द्रिका, भा-१, धीवर्ग:, श्रो- १४० ] इत्याख्यन् । एकं क्रियेन्द्रियस्य ॥ स्पर्शादयस्त्विन्द्रियार्था विषया गोचरा अपि
।।१३८४ ॥ १ स्पर्शनं स्पर्शः । स्पृश संस्पर्शे ' ( तु.प.अ.), भावे घञ् । "अकर्तरि च कारके संज्ञायाम् ३ ३ १९ ॥ इति घञ् "[]इत्यन्ये । आदेः रसगन्धरूपशब्दा गृह्यन्ते । 'रस आस्वादने ' ( चु.उ.से.), चुरादिः, 'एरच् ' ३ | ३ ॥ ५६ ॥, रसः । 'गन्ध अर्दने' '(चु.आ.से.), अच् गन्धः । खष्पशिल्पशष्पवाष्परूप पल्प ( पर्प) तल्पा: ' ( उणा - ३०८ ) इति रौते रूपमिति निपात्यते । शपत्याक्रोशति जिहामिति शब्दः । 'शप आक्रोशे (भ्वा.उ. अ.), शाशपिभ्यां ददनौ ' (उणा५३७ ) इति दन् । इन्द्रियैरर्थ्यन्ते इन्द्रियार्थाः अर्थ ३० उपयाच्ञायाम् ' (चु. आ.से.), 'अकर्तरि च ३ १३ ११९ ॥ इति
Jain Education International
7
हिमः
१ शेतेऽनेन शीतः शीड़ गतौ ' ( ). बाहुलकात् 'हसिमृग्रिण्- ' ( उणा - ३६६ ) इत्यादिना तन् । यद्वा ४० 'श्यैङ् गतौ' (भ्वा.आ.अ.), भावे क्तः, 'द्रवमूर्तिस्पर्शयोः श्य: '६।१।२४॥ इति सम्प्रसारणम्, 'सम्प्रसारणाच्च '६ ।१ । १०८ ॥ इति पर ( पूर्व ) रूपत्वम्, 'हल: '६ १४ १२ ॥ इति दीर्घः, 'श्योऽस्पर्शे ८ २ ।४७ ॥ इति निषेधात् तस्य न नत्वम् । गुणे स्पर्शविशेषे शीतमिति क्लीबम् रूपभेदात् । तथा च 'देवदत्तस्य शीतं वर्तते इति प्रयोगः । तदुक्तम्
"उपैत्यन्यज्जहात्यन्यद् दृष्टो द्रव्यान्तरेष्वपि ।
।
वाचकः सर्वलिङ्गानां द्रव्यादन्यो गुणो मतः ॥१ ॥ " [] इति, तत्र । २ तोषयति तुषारः तुष तुष्टी' (दि. प.अ.) अतोऽन्तर्भावितण्यर्थात् 'कमेः कि[दु]च्चोपधायाः ' ५० (उणा - ४१८) इत्यनुवृत्तौ 'तुषारादयश्च' (उणा - ४१९ ) इत्यारन्, किच्च । ३ शशात्यनेन शिशिरः, द्वितृतीयस्वरः । शश प्लुतगतौ ' (भ्वा.प.से.), 'अजिरशिशिर शिथिलस्थिरस्फिरस्थविरखदिरा: ' ( उणा ५३ ) इति किरचि साधुः "शश्वच्छशाहूशिशिराण्यपि शूकशिम्बिः "[ ]इति तालव्यशद्वयवान् । "शिनोत्यर्थं श्यायते वाऽनेनेति शिशिर "[ अम. क्षीर. १ । २२० ॥]इति तु स्वामी ४ सुष्ठु श्यायते सुशीमः । 'श्यैङ् गतौ' (भ्वा.आ.अ.), 'इषुयुधि- ' ( उणा - १४२ ) इति मक् सम्प्रसारणम् । 'सुषमादिषु च ८ ३ १९८ ॥ इति षत्वे सुषीमोऽपि । वाच्यलिङ्गोऽयम्, सुषीमो वायुः सुषीमं ६०
१३
।
,
"
१. द्र टीकासर्वस्वम्, भा-१, ११५४८ ॥ पृ. १०६ ॥ रामाश्रमी १ १५ १८ ॥ पृ.७५ ॥ २. द्र. स्वोपज्ञटीका६ । १३८४ ॥ पृ. ३१० ॥ पदचन्द्रिका, भा-१, धीवर्ग:, श्रो १४१, पृ. १७९ ॥, रामाश्रमी ११५४८ ॥ पृ. ७५ ॥ ३. ' स्थं' इति२ ॥ ४. ' -त्' इति१. ४.५ ॥ ५. 'आस्वादनस्नेहनयो: ' इति श्रीरतरङ्गिष्यादयः ॥ ६ बस्त गन्ध अर्दने' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ७ - शयि-' इति४.५ ॥ ८ ' -न्त्यस्मिन्' इति४.५ ॥ ९. '-त्वे' इति३ ॥ १०. इतोऽग्रे १.३. ४.५ प्रतिषु 'तन्त्रं' इति दृश्यते ॥ ११. ' -का: ' इति४.५ ॥ १२ द्र टीकासर्वस्वम्, भा-१, १।३।१८ ॥ पृ.६२ ॥, पदचन्द्रिका, भा-१, दिग्वर्गः, श्रो- ८६, पृ. ११२ ॥ १३. टीकासर्वस्वम्, भा-१, १।३।१९ ॥, पृ. ६३ ॥ पदचन्द्रिका, भा-१, दिग्वर्गः, श्री - ८६, पृ. ११३ ॥ रामाश्रमी १ । ३ । १९ ॥, पृ. ४६ ॥ ऽनेनेति' इति अम. क्षीर. नास्ति ॥ १५. 'ति' इति१.३.४.५ ॥
१४
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |