Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 662

१३४८ - १३५५ ]
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता गतिः। ६ षोडश अंह्नयोऽस्य षोडशांह्निः । ७ कुरन् शब्दायमानश्चिल्लति कुरचिल्ल: । 'चिल्ले शैथिल्ये ' (भ्वा.प.से.), अच्। कुरति कुरः । ( ' इगुपध- '३ । १ । १३५ ॥ इति कः ) । कुरश्चिल्लतीति वा ॥ " "कर्कटः कुरचिल्लः स्यात् कुलीरः परिभाषितः । बहिश्चरः षोडशांहिः कुरचिल्लो द्विधागतिः ॥१॥ [] | 'किरचिलु' इति पथ्यापथ्यकारः । ८ जलाद् बहिश्चरति तरीतुमनभिज्ञत्वाद् बहिश्चरः । अष्टौ कुलीरस्य ॥१३५२॥ कच्छपः कर्मठः कूर्मः क्रोडपादश्चतुर्गतिः । पञ्चाङ्गगुप्तदौलेयौ जीवंथः
१ कच्छोऽनूपप्रायः कूर्मपादो वा, तं पाति कच्छपः । 'पा पाने' (भ्वा.प.अ.), 'आतोऽनुपसर्गे कः '३ ।२ ॥ ३ ॥ ॥ कत् कुत्सितं शपतीति वा । अच् । २ काम्यते यज्ञार्थं कमठः । 'कमु कान्तौ ' (भ्वा.आ.से.), बाहुलकादठन् । मठति निवसतीति वा । 'मठ निवासे (भ्वा.प.से.), अच् । ३ किरति कुरति वा कूर्मः । 'रुक्मग्रीष्म- ' ( हैमोणा- ३४६) इति मप्रत्यये निपात्यते । ४ क्रोडे पादोऽस्य क्रोडपादः । ५ चतुर्धा अग्रतः पश्चात् पार्श्वयोश्च गतिरस्य चतुर्गतिः । ६ पञ्चाङ्गेन गुप्तः पञ्चाङ्गगुप्तः । ७ दुल्या अपत्यं दौलेयः । २० 'स्त्रीभ्यो ढक् ' ४ । १ । १२० । । ८ जीवति जीवथः । 'जीव प्राणधारणे' (भ्वा.प.से.), अथप्रत्ययः । उहारो देश्याम्, संस्कृतेऽपि । अष्टौ कच्छपस्य ॥
१०
कच्छपी दुली ॥१३५३॥
१ [ कच्छे कच्छं वा पिबति कच्छपी । कच्छेन
पाति वा । 'सुपि - ' ३ ।२ ।४ ॥ इति कः 1 ' जाते :४ । १ । ६३ ॥ इति ङीष् ] । २ दोलयति उत्क्षिपति जलमिति 'क्ष' (चु.प.से.), णिजन्त:, 'इगुपधात्' (उणा - ५५९) इति किदिः, 'बहुलमन्यत्राऽपि संज्ञाच्छन्दसोः ' ( ) इति णिलुक्, 'कृदिकारात्- ' ( वा - ४ ।१ । ४५ ॥ ) इति ङीष ३० दुली। “दुर्डिः”[ ं ]इति पञ्जिका । द्वे कच्छप्या: ।१३५३।
६२१
वर्षाभूः प्लवंगः शालुरजिह्व-व्यङ्ग-दर्दुराः । १३५४
१ मण्डयति भूषयति जलाशयं मण्डूकः । 'मडि भूषायाम्' (भ्वा.प.से.), 'शैलिमण्डि भ्यामूकण् (उणा - ४८२), तत्र । २ ह्रियते सर्पेण हरिः । 'हृञ् हरणे' (भ्वा.उ. अ.), 'अच इ: ' ( उणा - ५७८ ) । ३ शलति शालूर: । 'शल गतौ' (भ्वा.प.से.), 'खर्जिपिञ्जादिभ्य ऊरोलचौ’(उणा-५३०)इत्यूरः, "बाहुलकाद् वृद्धिः "["] इति स्वामी" । 'अन्येषामपि दृश्यते ६ |३ | १३७ ॥ इति दीर्घत्वम्"["]इति सर्वधरैः । तालव्यादिरयम् । “परि- ४० सरकृकलासस्वेदसालूर - ''[ ] इत्यूष्मभेदाद् दन्त्यादिरपि " ["] इति पञ्जिकासर्वधरौ । ४ प्लवते प्लवः । 'प्लुङ् गतौ ' (भ्वा.आ.अ.) पचाद्यच् । ५ बिभेति भेकः । 'ञिभी भये ' ( जु.प.अ.), 'इण्भीकापाशैल्यतिमर्चिभ्यः कन्' (उणा-३२३)। ६, ८ प्लवेन गच्छति प्लवङ्गमः, [ प्लवगः ] । गमेः खच् । ७ वर्षासु भवति वर्षाभूः, पुंसि । स्त्रियां वर्षाभ्वीत्यसाधुः, स्त्रीप्रत्ययलक्षणाभावात् । स्त्रियामपि वर्षाभूरित्येव भवति । अमरमालायां भागुरौ च वर्षाभ्वीत्येव दृश्यते । तन्मूलं चिन्त्यम् । स्वामी तु'भुवश्च' ४ ११ ४७ ॥ इति छान्दससूत्रेण ङीष् " [ अम. क्षीर. १।९।२४॥]इत्याह, तदयुक्तम्, 'वोतो गुणवचनात् ४ ११ । ४४॥ इत्यत ‘उत' इत्यनुवृत्तेः । तथा च तत्र वृत्ति:बह्वी, प्रह्वी, इह कस्मान्न भवति स्वयम्भूरिति, 'उत' इति तपरकरणमनुवर्तते, [ह] स्वादेवेयं पञ्चमी 'भुवः' इति । अन्ये तु मित्रय्वादिडुप्रत्ययान्ताद् वर्षाभुशब्दाद् ङीषि प्रयोगमिच्छन्ति । पुंसि त्वनभिधानमेव । ९ शृणाति शालुः । 'शृ हिंसायाम् ' (क्र्या.प.से.), 'कृशतृ ( ऋतृशृ ) - ' (हैमोणा - ७२७) इति णिदुर्लत्वं च रेफस्य । १० नास्ति जिह्वाऽस्य अजिह्वः । ईषदर्थेऽत्र नञ् । ११ विशिष्टमङ्गमस्य व्यङ्ग: । १२ दीर्यते दर्दुरः । दृ विदारणे' (क्र्या.प.से.), पृषोदरादिः । दर्दुरिति शब्दं ६० रातीति शब्दं रातीति वा । द्वादश भेकस्य ॥१३५४॥ स्थले नरादयो ये तु जले जलपूर्वकाः ।
44 4
४.
मण्डूके हरि - शालूर -प्लव-भेक-प्लवङ्गमाः । १. 'कुरु-' इति१.३ ॥ २. 'चिल्लि' इति१ ॥ ३. स्वामिसम्मतोऽयं पाठः, 'चिल्ल शैथिल्ये भावकरणे च इति मैत्रेयसायणौ ॥ कोष्ठान्तर्गतपाठः १. ३ प्रत्योर्नास्ति ॥ ५. 'कर्कु-' इति४.५ ॥ ६ ' व ' इति१ ॥ ७ 'मदनिवासयो:' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ८ ४.५ प्रत्योर्नास्ति ॥ ९ पयति' इति ॥ १०. 'दुलत्' इति३ ॥ ११. 'उत्क्षेपे' इति१. २, क्षीरतरङ्गिण्यादयश्च ॥ १२. 'डी' इति५ ॥ १३. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्ग:, श्रो- २५२, पृ. ३०१ ॥ ९४ मण्डति भूषति' इति३ ॥ १५. 'शा-' इति५ ॥ १६. 'खर्ज-' इति४.५ ।। १७ द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्ग:, श्रो- २५१, पृ.३०० ॥ १८. अम. क्षीरस्वामिटीकायां न दृश्यते ॥ १९. श्रीधरः' इति५ ॥ २०. द्र टीकासर्वस्वम्, भा - १, ११० १२३ ॥ पृ. १९३ ॥ पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्गः, श्री- २५२, पृ.३०१ ॥, रामाश्रमी १।१०।२४ ॥ शा-' इति२ ॥ 'या' इति३ ॥ २३. ' - ब्' इति३ ॥ २४. 'दु-' इति५ ॥ २५० 'करोतीति' इति२ ॥
पृ.१३ ॥
२१.
२२.
For Private Personal Use Only
५०