Page Text
________________
१३२९-१३३२] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
६११ कः । वन्तरान्तराविच्छेदरूपखण्डनात् । 'दा' इति शब्दमत्यूहते- ३०
ऽत्यभ्यस्यतीति दात्यूहो वा । षष्ठस्वरमध्योऽयम् । १ चटति भिनत्ति धान्यादिकं चटकः । 'चट
"दात्यूहः कणति क्वणत्यविरतं श्वेतच्छदानां गणः''[] इति भेदने'(भ्वा.प.से.). 'क्वुन् शिल्पिसंज्ञयो: '(उणा-१९०)इति
हलायुधकाव्यम् । "दात्यूहो जलरङ्क:, 'दाउडे' इति गौडक्वुन् । २ गृहबलि भुङ्क्ते गृहबलिभुक् । 'भुज पालनादौ'
देशे प्रसिद्धः'[] इति तट्टीका । "दित्यवाहोऽपत्यमित्यणि, (रु.प.अ.), सम्पदादित्वात् क्विप् । ३ इन्वति प्रीणयति ।
'देविका-'७।३।१।। आदिनाऽऽत्वे वाह ऊठि 'एत्येध'इवि प्रीणने '(भ्वा.प.से.), 'कृदाधारार्चिकलिभ्यः कः' (उणा-३२०)इति बाहुलंकादतोऽपि के, पृषोदरादित्वा
त्यू[सु'६।१८९॥ इति वृद्धौ दात्यौहः''["] इति स्वामी,
तत्र । २ कालाः कण्टका रोमोद्भेदा अस्य कालकणदाद्यन्तवर्णविपर्यये इदित्वान्नुमि विङ्कः । कलेनाऽव्यक्त
टकः । काले वर्षाकाले कण्ठो ध्वनिरस्य कालकण्ठः" मधुरध्वनेनं विङ्क: कलविङ्कः । ४ कोलति कुलिङ्कः ।
["]इत्यन्ये । “कण्ठः स्वरेऽन्तिके गले"[ ]इति रुद्रः । १० 'कुल संस्त्याने '(भ्वा.प.से.), 'कुलचरि(चिरि)भ्यामिङ्कक्'
कल एव कालः । स्वार्थेऽण् । कालोऽव्यक्तमधुरध्वनिः ४० (हैमोणा-६४), स्वार्थे कनि कुलिङ्ककः । कुलिङ्गोऽपि ।
कण्ठेऽस्येति वा । चत्वारि चटकस्य ॥
"नील(काल)कण्ठस्तु दात्यूहे कलविते च खञ्जने । योषित्तु तस्य चटका
सितापाङ्गे हरे पीत(पीते) सारके नीलकण्ठवत् ॥१॥" १ तस्य चटकस्य योषित् चटका । अजादित्वा
[विश्वप्रकाशकोशः, ठान्तवर्गः, श्री-१९] इति महेश्वरः । २ ट्टाप, क्षिपकादित्वादित्वाभावः । चिडीनाम एकम् ॥
जले रमते जलरङ्कः । 'रमु क्रीडायाम्'(भ्वा.आ.अ.),
कुप्रत्ययः । “यदुपनगरस्रोतस्विन्यां रते मदकामिनी मणिस्त्र्यपत्ये चटका तयोः ॥१३३१॥ तमधुरं क्नूयन्ते च क्वचिज्जलरङ्कवः ''[]इति हलायुध१ तयोद्वयोः स्त्रीलक्षणेऽपत्ये वाच्ये, स्त्री च काव्यम् । “'क्नूयी शब्दे'(भ्वा.आ.से.), भ्वादौ, जलतदपत्यं चेति स्त्र्यपत्यम्, तत्र । चटकायाश्चटकस्य वा काका मधुरं ध्वनन्ति"[ ]इति तट्टीका । "जलरङ्क:
स्त्र्यपत्यं चटका । [ऐरक्प्रत्ययः], 'स्त्रियामपत्ये लुग स्कन्धकाको दात्यूहः कालकण्ठकः ''[] इति उडाउवा" ५० २० वाच्यः '(वा-४।१।२८॥)इत्यैरको लुक्, 'लुक् तद्धितलुकि' []इति पथ्यापथ्ये भाषा । २ जलेन रज्यते' जल
१।२४९ ।।इति टापो निवृत्तौ स्त्रीत्वात् पुनष्टाप् ॥१३३१॥ रञ्जः । अच् । चत्वारि कालकण्ठस्य ॥ पुमपत्ये चाटकैरः
के कह्वो वकोटवत् ॥१३३२॥ १ चटकायाश्चटकस्य वा पुलक्षणेऽपत्येऽभिधेये १ वक्तीति वकः । 'वच परिभाषणे'(अ.प.अ.), चाटकरः । 'चटकाया ऐरक्'४।१।१२८॥ ।
पचाद्यच् , न्यङ्क्वादित्वात् कुत्वम् । ककतीति वा ।
'कक लौल्ये'(स्वा.आ.से.), पचाद्यच् , पृषोदरादित्वात् दात्यूहे कालकण्टकः ।
कस्य वः, तत्र । २ 'के' इति शब्दम्, के जले वा
ह्वयते शब्दायते कहः । 'हृञ् स्पर्धायां शब्दे च'(भ्वा. १ 'दाप् लवने '(अ.प.अ.), क्तिच्, दातिः । उ.अ.)इति धातो: 'आतोऽनुपसर्गे क:'३।२।३ ॥ इति के, [दातिं] छेदमूहतेऽत्यभ्यस्यति दात्यूहः । 'ऊह वितर्के' आलोपः। ३ वक्तीति वकोटः। 'कपोटवकोट-'(हैमोणा- ६० (भ्वा.आ.से.), 'कर्मण्यण'३।२।१॥ । अस्य हि ध्वना- १६१)इति निपात्यते । वकोट इवेति वकोटवत् । अस्य
जलरङ्कर्जलरञ्जः
१. '-व' इति३॥ २. इविजीवीति दण्डात्मकोऽयं धातुपाठः स्वामिसम्मतः ॥ ३ 'ध्वानेन' इति१, 'ध्वातेन' इति२॥ ४ 'कुलविङ्कः' इति१ ॥ ५, 'कुल संस्त्याने ('सन्ताने' इति मैत्रेयः) बन्धुषु च' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ६ -डओ' इति१॥ ७ अम.क्षीरस्वामिकृतटीकायाम्"द्वितीयं तृतीयं वा रूपं वहति दित्यवाट् , तस्यापत्यं दात्यूहः, देविकाशिंशपेत्यात्वम्(७।३।१॥) ।" इति दृश्यते, २५२२ ॥, पृ.१२८ ॥ ८. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्गः, श्रो-२३६, पृ.३०४॥ ९ द्र. रामाश्रमी२५२१॥, पृ.२५०॥ १०. '-हाः' इति५॥ ११. 'रज्यति' इति१, 'रज्यति' इति२ ॥ १२. 'कौटिल्ये' इति१.२.३ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |