Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 650

१३२३-१३२९]
१ चनुचरणैरित्यधिकारः, मल्लिकाकारेऽक्षिणी एषां मल्लिकाक्षाः । शुक्लापाङ्गत्वात् । 'बहुव्रीहौ - '५।४। ११३ ॥ इति षच् ॥ धार्तराष्ट्राः सितेतरैः ॥१३२६ ॥
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
दीर्घचञ्चशिराः काष्ठकुट्टकः शतपत्रकः ॥१॥" [] "खोटाकाठकूट" इति पथ्यापथ्ये भाषान्तरम् । 1 १ कृष्णैश्चञ्चचरणैः, धृतराष्ट्रेऽमात्ये भवा धार्तराष्ट्राः धृतराष्ट्रा एव वा । प्रज्ञादित्वादन् । राजहंसेभ्यो । प्रज्ञादित्वादण् । राजहंसेभ्यो सूतारियानाम्नी द्वे न्यूनत्वात् ॥१३२६ ॥
।
कादम्बास्तु कलहंसाः पक्षैः स्युरतिधूसरैः ।
६०९
आघटते वा । 'घट चेष्टायाम् ' (भ्वा.आ.से.), 'कर्मण्यण् ' ३ ।२ ।१ ॥ । २ शतं बहूनि पत्राणि पक्षा अस्य शतपत्रः । "दावघाट पुष्करार्द्ध: कुर्करचित्रकन्धरः ।
I
१ दारु आहन्ति दावघाट 'हन हिंसागत्योः ' ( अ.प.अ.), 'कर्मण्यण् '३ ।२ ।१ ॥ पृषोदरादित्वादृत्वम् । “दार्वाहनोऽण्नस्य (दारावाहनोऽणन्तस्य) च टः संज्ञायाम्' (वा-३।२ ।४९ ॥)इत्याङ्पूर्वाद्धन्तेः कर्तर्यण्, नस्य च टे: " ३० [मा. धातुवृत्तिः अदादिः, धातुसं २] इति माधवः । दारु
१ कन्दन्ते प्रावृषि विक्लवन्ते कादम्बाः
44
१० कदि वैक्लव्ये (भ्वा. आ.से.), सौत्रः, 'कदेहि । कदम्बस्य मेघस्येमे वा मेघ सारसस्तु लक्ष्मणः स्यात् पुष्कराख्यः (हैमोणा- ३२२ ) इत्यम्बः । कदम्बस्य मेघस्येमे वा मेघसञ्चारित्वात् । २ कलध्वनयोर्हसाः कलहंसा: । धूसरशब्देनेषत्पाण्डुवर्णः । 'पक्षैराधूसरैर्हंसाः कलहंसा इति स्मृता: "[ हलायुधकोश: २।२५३ ॥ ] इति हलायुधः ॥ वारेला वरेला हंसी वारंटा वरंटा च सा ॥१३२७ ॥ १ व्रियते वारला 'वृञ् वरणे ' ( स्वा.उ.से.), । 'मुरल- ' (हैमोणा - ०७४) इत्युले ( इत्यले) निपात्यते । वाः पानीयमलतीति या । 'अलब्ं भूषणादौ ' (भ्वा.प.से.), अच् । २ वरं लाति वरला । ३ हंसस्य स्त्री हंसी । २०४ वारि सलिलेऽटति वारटा । 'अट गतौ ' (भ्वा.प.से.), पचाद्यच् । ५ वृणीते सरः सेवते वरटा । 'वृङ् सम्भ' (क्र्या.आ.से.), 'शकादिभ्यो ऽटन् ' (उणा-५२१) "गौरादौ जयादित्येन वरटाशब्दः पठितः ततो ङीषि वरटी च" [] इति माधवः । पंच हंसस्त्रियाः ॥१३२७॥
4
दावघाट : शतपत्र:
१ खञ्जन्नटति खञ्जरीट: । 'खडि गतिवैकल्ये ' (भ्वा.प.से.), पृषोदरादिः । २ नन्द्यादित्वाल्ल्यौ खञ्जनः । गंगेटीयानाम्नी द्वे ॥
2 १५
खञ्जरीटस्तु खखनः ।
॥१३२८ ॥
१ सरति सारसः । 'सृ गतौ ' ( भ्वा.प.अ.), 'सर्तेर्णित्' (उणा- ) इत्यसच् । सरसि भवो वा । 'तत्र भवः ४ ।२ ।५३ ॥ इत्यण् । २ लक्ष्मीरस्याऽस्ति लक्ष्मणः । धनिनामसु (अभिश्रो-३५७) । ३ पुष्करस्य पद्मस्या - ऽख्याऽस्य पुष्कराख्यः । ४ कुरमिति शब्दं करोति कुरङ्करः । चत्वारि सारसस्य । शेषश्चात्र"सारसे दीर्घजानुकः । गोनर्दो मैथुनी कामी श्येनाक्षों रक्तमस्तकः ॥" [शेषनाममाला४ । १९४ ॥] सारसी लक्ष्मणा
॥१३२८ ॥
कुरङ्करः
44
१८
१ सारसस्य स्त्री सारसी । २ लक्ष्मीस्त्राऽस्ति लक्ष्मणा । 'लक्ष्म मुट् च ( लक्ष्म्या अच्च)' (गणसू५२ ॥१० ॥ इति नप्रत्ययोऽकार थाऽन्तादेशो णत्वं च 1 लक्ष्मणा मकारमध्या । [[सारस्यां] लक्ष्मणा ना तु सौमित्रौ श्रीमति त्रिषु" [ ] इति रौद्रः (रुद्र: ) । निर्मकारोऽप्ययम्, "लक्षणश्चैव सारसे "[ ] इत्यमरमालोक्तेः । "महापुरुषमिव प्रकटमीनशङ्खलक्षणम्"[ " ] इति कादम्बरी - षश्च । “पुंयोगलक्षणे ङीषि लक्ष्मणी "["] इति स्वाम्यादयः । द्वे सारस्याः #1
१८
१८
१८
१. 'कद-' इति१.४.५ ॥ २. 'क्ल' इति४.५ ॥ ३. कदि क्रदि क्लदि वैक्लव्ये' इति स्वामिसायणौ, 'कदि क्रदि क्रद क्लद वैक्लव्ये' इति मैत्रेयः ॥ ४ 'कदेर्णत् पक्षिणि' (उणा - ५२३ ) इति पाणिनीयसम्मतोणादिगणसूत्रम् ॥ ५. ' व ' इति ४.५ ॥ ६. ञकारानुबन्धो विचारणीयः ॥ ७. 'ते' इति४.५ ॥ ८ द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्गः, श्रो- २४०, पृ. ३१० ॥ तत्र 'माधवः' इत्यस्य स्थाने 'मधुमाधवी' इति दृश्यते ॥ ९. मा. धातुवृत्तौ - 'नस्य च ट:' इत्यस्य स्थाने 'नकारस्य च टकार:' इति दृश्यते, पृ. ३१५ ॥ १०. ' - रोह्वः' इतिर ॥ ११. 'कुर्कु-' इति१.३ ॥ १२. 'सू' इति३ ॥ १३. 'भाषा' इति३ ॥ १४ -री-' इति५ ॥ १५. तुलनीयोऽमरकोषः २ ।५।१५ ॥ १६. ' - ख्यो' इति १.२.४.५ ॥ १७ स्या-' इति ४.५ ॥ ९८ द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्ग:, श्रो- २४०, पृ. ३१० ॥ १९. रामाश्रमी २५/२५ ॥ पृ. २५२ ॥
४०
५०
६०