Page Text
________________
५९२
अभिधानचिन्तामणिनाममाला [तिर्यक्काण्डः-४, स्थलचरपञ्चेन्द्रियाः १ खड्गः शृङ्गोऽस्य खड्गी । 'अत इनिठनौ' माहन्तीति, 'अन्येभ्योऽपि(अन्येष्वपि)-'३।२।१०१ ॥ इति ५।२।११५ ॥ इतीनिः । २ वाध्रीव नासिकाऽस्य वाधी- डो वा । वर आहारोऽस्येति, पृषोदरादित्वाद् वा । ७ णसः । 'अञ् नासिकायाः संज्ञायां नसं चाऽस्थूलात्' क्रोडति क्रोडः। 'क्रुड घनत्वे '(तु.प.से.), पचाद्यच् । ३० ५।४।११८ ॥ इति नासिकान्तबहुव्रीहे: संज्ञायामच्समासान्तः,
केन जलेन रोडत्युन्मादयतीति, 'रोड़ उन्मादे'(भ्वा.प.से.), नासिकायाश्च नसादेशः । ३ खडति भिनत्ति खड्गः ।
अचि, पृषोदरादि । ८ मुखाग्रमस्य पोत्रम्, तद्योगा'खड खडि भेदने '(चु.प.से.), 'छापू[ञ्] खडिभ्यो गक्'
दिनौ पोत्री, पोत्रिणावित्यादि ॥१२८७॥ ९ घोणाऽस्त्य
स्य घोणी। वह्यादित्वादिनिः । १० घपंति घोणां दंष्ट्रां (उणा-१२१, दशपाधुणा-३।६९ ॥)इति गक् । ४ गच्छ
वा घृष्टिः । 'घृष (घृषु) सङ्घर्षे '(भ्वा प.से.), कर्तरि तीति गण्डः। गमेः 'जमन्ताड्डः '(उणा-१११), स्वार्थे कनि
'क्तिच्क्तौ च-'३।३।१७४॥ इति क्तिच् । "बाहुलकात् गण्डकः । गडिधातोः कृञादिभ्यो वुनि वा । गण्डा
क्तिन्प्रत्यये घृष्टि:''["]इत्यन्ये । घृष्यादिति घृष्टिरिति, १० सावजनामानि चत्वारि ॥
'क्तिच्क्तौ च संज्ञायाम्'३।३।१७४ ॥ इति आशिषि क्तिज्वा __अथ किर: किरिः । पुंसि। ११ स्तब्धं रोमाऽस्य स्तब्धरोमा, नकारान्तः । १२
दंष्ट्राऽस्याऽस्ति दंष्ट्री, इन्नन्तः । १३ केटति किटिः । ४० भूदारः सूकर: कोलो वराहः क्रोडपोत्रिणौ ॥१२८७॥ 'किट खिट उत्त्रासे' (भ्वा.प.से.), 'इगुपधात्- '(उणाघोणी घुष्टिः स्तब्धरोमा दंष्ट्री किट्यास्यलाङ्गलौ। ५५९)इति कि:(इन्), हरिवत् । १४ आस्यं दारक
त्वाल्लाङ्गलमिवाऽस्येति आस्यलाङ्गलः । १५ आखनति आखनिकः शिरोमर्मा स्थूलनासो बहुप्रजः॥१२८८॥ आखनिकः । ‘खनु अवदारणे'(श्वा. उ.से.), 'आङि
पणिपनिखनिभ्य इकन्'(उणा२०३) इतीकन् । आखनः १ किरति भुवं किरः । 'विक्षेपे'(तु.प.से.),
खातकविशेषः, सोऽस्यास्तीतीनौ आखनी, ततः स्वार्थे कनि 'इगुपध-'३।१।१३५ ॥ इति कः। २ किरिः इत्यत्र बाहुल
. वा । १६ शिरसि मर्माऽस्य शिरोमर्मा, नकारान्तः । काद् 'अच इ:'(उणा-५७८) । किरे: स्त्री किर्याणी ।।
१७ स्थूला नासाऽस्य स्थूलनासः। १८ बढ्यः प्रजा ३ भुवं दारयति भूदारः । 'द्र विदारणे'(त्र्या.प.से.), 'कर्मण्यण३।२।१।। ४ सूदिति शब्दं करोति सूकरः ।
__ अस्य बहुप्रजः । अष्टादश शूकरस्य । शेषश्चात्र२० पृषोदरादिः । सूयते प्रेर्यते वा । ' प्रेरणे'(तु.प.से.), "सूकरे कुमुखः कामरूपी च सलिलप्रियः । ५० 'सूपुषिभ्यां कित्'(हैमोणा-४३६)इति करः। शुचं करोति । तलेक्षणो वक्रदंष्ट्रः पङ्कक्रीडनकोऽपि च ॥१॥" अच्, पृषोदरादित्वाद् वर्णलोपे 'अन्येषामपि-'(वा-६।३। [शेषनाममाला ४।१८५-१८६॥] ॥१२८८ ॥ १३७॥)इति दीर्घत्वे शूकरस्तालव्यादिरपि । “तालव्या भालके भालक-आ-ऽच्छभल्लअपि दन्त्याश्च शम्बशूकरपांशवः"[ ]इति शभेदात् । ५ कोलति संस्त्यायति पीनत्वादिति कोलः । 'कुल संस्त्याने'
भल्लूक-भल्लुकाः । (भ्वा.प.से.), पचाद्यच् । ६ वृणोति वराहः। 'वृञ् वरणे'
१ भल्लति (भल्लते) हिनस्ति भाल्लूकः । (स्वा.उ.से.), 'वृकटि-'(है मोणा-५९१) इत्याह। वर- 'भल्ल परिभाषणहिंसादानेषु'(भ्वा.आ.से.), 'उलूकादयश्च' १. 'व-' इति४.५॥ २. '-याः' इति३॥ ३ '-हिः' इति३॥ ४ -भेदे' इति स्वामी, 'खड खडि कडि भेदने' इति मत्रेयसायणौ ॥ ५. 'कित्' इति पञ्चपाद्याम् ॥ ६ 'गा-' इति१.२.३॥ ७ 'त्रीणि' इति१.३.४.५ ॥ ८ 'की-' इति१.२.५ ॥ ९. '-पू-' इति१॥ १०. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-२, २॥२॥, पृ.२१५ ॥, पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्गः, श्रो-२१७, पृ.२७७ ॥, रामाश्रमी२५।२॥ ११. ४प्रतौ नास्ति । १२. 'क्रुड निमज्जने' इति मैत्रेयः ॥, स्वामिसायणाभ्यां साक्षाद् न स्वीकृतोऽयं धातुपाठः ॥ १३. '-ड' इति३॥ १४ नि' इति१॥ १५. '-र्षणे' इति१.२.३ ।। १६. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, सिंहादिवर्गः, श्रो-२१७, पृ.२७८ ॥ १७ -स्तीति' इति३॥ १८. 'किटि खिटि-' इति१, 'खिट त्रासे' इत्येव स्वामी, '-त्रासे' इति मैत्रेयसायणौ ॥ १९. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'कित्' इति दृश्यते ॥ २०. २प्रतो, उणादिगणे च न दृश्यते ॥ २१. 'खातवि-' इति१.२॥ २२. '-ल-' इति१॥ २३. 'नाशा-' इति३॥ २४ '-शः' इति३.४॥ २५. 'पङ्कः' इति३.४.५ ॥ २६. इतोऽग्रे ४प्रतौ 'भल्लूकः' इति दृश्यते ॥ २७ 'भल भल्ल' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥
Jain Education Intemational
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |