Page Text
________________
५४४
(भ्वा.प.से.), कर्मण्यण्३ ।२ ।१ । ५ हरितः नीलः । ६ हरति रोगं हरिः पुंसि । षट् सामान्येन मुद्रस्य ॥
1
अथ मुद्रविशेषानाहपीतेऽस्मिन् वसु-खण्डीर-प्रवेल- जय शारदाः
॥११७२ ॥ १ अस्मिन् मुद्रे पीते पीतवर्णे, वसति चित्ते वसु, पुंसि वस निवासे' (भ्वा.प.से.), 'मृस्यृ (शस्यृ ) - स्निहित्रप्यसिवसिहनिक्लिदिबन्धिमनिभ्यश्च' (उणा - १० ) [इति] उः । २ खण्ड खण्डीरः खडि भेदने' (चु १०. उ.से.), बाहुलकात् 'कृशृपकटि- ' ( उणा - ४७० ) इति ईरन् ।
।
३ प्रवेलति प्रवेलः । वेलृधातोः पचाद्यच् । ४ जीयतेऽनेन जयः । 'जि अभिभवे' (भ्वा.प.अ.), 'एरच् '३ ३ । ५६ ॥ इत्यच् । ५ शरदि भवः शारदः | 'तत्र भवः' ४।३१५३ ॥ इत्यण् । पञ्च पीतमुद्रस्य॑ ॥ ११७२ ॥ कृष्णे प्रवर- वासन्त- हरिमन्थज-शिम्बिकाः ।
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
१ कृष्णे श्यामे मुद्रे, प्रव्रियते प्रवरः । वृञ् वरणे' (स्वा.उ.से.), 'ग्रहवृह- '३ । ३ ।५८ ॥ इत्यप् । २ वसन्ते भवो वासन्तः । तत्र भवः ४३ १५३ ॥ इत्यण् । ३ हरिमन्थाज्जायते हरिमन्थजः । 'जनी प्रादुर्भावे' (दि. आ.से.), 'पञ्चम्यामजातौ ' २० ३।२ १९८ ॥ इति डः ४ शिम्बाऽस्त्यस्य शिम्बिकः । व्रीह्या दिभ्यश्च ५ ११ ११६ ॥ इति उन् । चत्वारि कृष्णमुद्रस्य ॥ वनमुद्रे तुवरंक- निगूढक - कुलीनकाः ॥ ११७३ ।। खण्डी च
१ वनस्य मुद्रो वनमुद्द्रः, तत्र । तुवरः कषायः, स एव तुवरकः । २ [निगृहति स्म ] निगूढकः । २ को लोयते कुलीनकः ॥ ११७३ | ४ खण्डोऽस्त्यस्य खण्डी । 'अत इनिठनौ ५ । २ । ११५ ॥ इतीनिः । चत्वारि वनमुद्रस्य ॥ राजमुद्रे तु मकुष्टक - मयुष्टको ।
[ तिर्यक्काण्ड ४, वनस्पतिकायः
१ मुद्रानां राजो प्रधानत्वाद् राजमुद्रः । 'राजदन्तादिषु परम् २।२।३१ ॥ तत्र । २३ मङ्क्यतेऽनेन ३० मकुष्टः । मीयतेऽसौ मयुष्टः । उभावपि पृषोदरादी, स्वार्थे कनि मकुष्टक-मयुष्टकी "मोदनं मृत् । 'मुर्द हवें' (भ्वा.आ.से.), सम्पदादित्वात् क्विप् । सा भ्रष्टा बहिर्गताउस्मादिति कथा (कप्) । नैरुक्तो वर्णविकारः, मुद्रष्टकः । मयति (मयते) मयः | 'मय गतौ ' (भ्वा.आ.से.), 'पुंसि संज्ञायाम् ३ १३ १११८ ॥ इति षः । यो गतं (गन्ता ), तस्य स्तक: प्रतिबन्धकः मयस्तकः "[ ]इति मिश्रीः । त्रीणि राजमुद्रस्य 'मउठे' इति भाषा ॥
Jain Education International
गोधूमे" सुमनः
१ गुध्यति परिवेष्टयति गोधूमः । 'गुध परिवेष्टने (दि.प.से.), 'गुधेरूम: ' ( उणा ६८०), [ तत्र]] २ सुष्ठु मन्यते सुमनः । मन ज्ञाने' (दि.आ.अ.), पचाद्यच् । "गोधूमसुमनौ समी" [] इति रभसः । अत एव रूपकृतं साम्यं दर्शयितुं 'समी' इत्युक्तम् । गोनाम्नी द्वे ॥
१४
वल्ले निष्पावः सितशिम्बिकः ॥ ११७४॥
१ वल्लते वल्लः । 'वल्ल संवरणे ' (भ्वा.आ.से.), अच् तत्र । २ निःपूयते निष्पावः । पुई पबने 'भ्वा. आ.से.), 'निरभेः पूल्बो (हैमसू- ५ १३:२१ ।। ) इति घञ् । ३ सिता शिम्बिरस्य सितशिम्बिकः, दन्त्यादिः । वालनामानि त्रीणि ॥ ११७४ ॥
कुलत्थस्तु कालवृन्तः
१ कुले तिष्ठति कुलत्थः । डित्थकपित्थादिवत्, पृषोदरादिः । २ कालं वृन्तमस्य कालवृन्तः । कुलत्थस्य द्वे ॥ ताम्रवृन्ता कुलत्थिका ।
.१८
6
१
वृन्तमस्या ताम्रवृन्ता । २ हस्वा कुलत्था कुलत्थका । ' प्रत्ययस्थात्- '७ १३ १४४ ॥ इतीत्त्वम् । द्वे लघुकुलत्थिकायाः ॥
१. ५ प्रतौ नास्ति ॥ २. 'खड्य- ' इति४.५ ॥ ३. 'जा-' इति३.४ ॥ ४ पीतमुद्द्रस्य पञ्च' इति४ ॥ ५. 'राज-' इति ॥ ६. ' दित्वादिति' इति४॥ ७. 'मौ-' इति३.५ ॥ ८. 'मद' इति४ ॥ ९ द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, वैश्यवर्ग:, श्रो- ५९०, पृ.६७ ॥ १०. "मुकुटस्तु मयति । मय गतौ ' (भ्वा.प.से.) । ' पुंसि - ( ३ । ३ । ११८ ॥ ) इति घः । मयो गन्ता । तस्य स्तकः प्रतिबन्धकः । ष्टक प्रतिघाते ' (भ्वा.प.से.) । पचाद्यच् ( ३ । १ । १३४ ॥ ), मयस्य स्तको मयष्ठकः । नैरुक्तो वर्णविकार:- इत्याह । तन्त्र, मयते इत्युदितत्वात् । घः ( ३।३ । ११८ ॥ अप्ययुक्तः । तस्य कर्तर्यविधानात् ॥” इति रामाश्रमीकारः २ १९ ११९७ ॥ पृ.४०५ ॥ ११. 'पुन' इति, 'मुठ' इतिर, 'मूठ' इति५ । १२. 'मः' इति१.४.५ ॥ १३. अयं धातुपाठः ४प्रतौ न दृश्यते ॥ १४. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, वैश्यवर्गः, -५९१, पृ.६२७ ॥ रामाश्रमी २।९।१८ ॥ पृ. ४०५ ॥ १५. मैत्रेयसम्मतोऽयं धातुपाठः, 'वल वल्ल संवरणे सञ्चरणे च' इति सायणः ॥ १६. 'पूञ्' इति३ ।। १७. ' -ल-' इति१.३ ॥ १८. म्र-' इति ॥
For Private & Personal Use Only
४०
५०
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |