Page Text
________________
५३७
११५८-११६२]
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता लोभ्रे पापे च पठ्यते"[]इति दन्त्यादावजयः । ६ मार्टि १ कं जलमलति भूषयति । 'अली भूषणादौं' उद्वर्त्तयत्यङ्गमनेन मार्जनः । करणे ल्युट, नन्द्यादिल्युर्वा, (भ्वा.प.से.), मूलविभूजादित्वात् कः कमलम् । काम्यत 'मृजेर्वृद्धिः '७।२।११४॥ । षट् लोध्रस्य॑ ॥११५९॥ इति वा । कमेर्वृषादिभ्यः कलच् । "केन मल्यत इति ३० अथ पद्मिन्यधिकार:
कमलम् । 'मल मल्ल धारणे'(भ्वा.आ.से.), 'घञर्थे
कविधानम्'(वा- )इति कः, 'कर्तृकरणे कृता बहुलम्' मृणालिनी पुटकिनी नलिनी पङ्कजिन्यपि ।
२।१।३२ ॥ इति समासः"[मा.धातुवृत्तिः, भ्वादिः, धातुसं१-२ मृणालमस्त्यस्यां मृणालिनी । पुटकम- ३२३] इति माधवः । कमला लक्ष्मीस्तदाश्रयत्वाद् वा स्त्यस्यां पुटकिनी । उभयत्र पुष्करादित्वादिनिः । समूहार्थे
कमलम् । २ नलति बध्नाति सौरभमिति नलिनम् । ‘णल तु 'खलादिभ्यः इनि:'(वा-४।२५१॥)इतीनिः, 'ऋन्नो
गन्धे'(भ्वा.प.से.), 'द्रुदक्षिभ्यामिनन् '(उणा-२०८)इति बाहुभ्यो ङीष् (ङीप) '४।१५॥ इति ङीष् (ङीप्) । ३
लकादस्मादपीनन् । नलं नालमत्रास्तीति, 'फलबर्हाभ्या१० "नलिनमत्रास्तीति, अर्शआद्यचि, गौरादिङीषि नलिनी"
मिनन्(च) '(वा-५।२।१२२॥ काशिका)इति चकारादतोऽपि [ ] इति कलिङ्गः । "पुष्करादिषु नडशब्दस्य पाठाद्
इनचि नलिनम्"[]इति तु पञ्जिका । ३ पद्यते लक्ष्मीडलयोरेकत्वस्मरणाद् लत्वे नलिनी''[ ]इति सोमनन्दी ।
रत्रेति पद्मम् । 'पद गतौ'(दि.आ.अ.), 'अर्तिस्तु- ४० वयं तु "नली मनःशिलायां तु नलिने (मलिने) तु नलं
सुह(हु)”(सृ) धृक्षि-'(उणा-१३७)इत्यादिना मन् । एते मतम्"[विश्वप्रकाशकोशः, लान्तवर्गः, शूो-६] इति विश्व
पुंक्लीबलिङ्गाः। ४ अरं शीघ्रं विन्दति अरविन्दः(-न्दम्)। प्रकाशात् पद्मवचनात् नलशब्दात् पुष्करादित्वादिनौ, [समू
विदधातोः 'गवादिषु विदे:(विन्देः)संज्ञायाम्'(वा-३।१। हार्थे ] 'खलादिभ्यः'(वा-४।२।५१॥)इनौ वा नलिनी"
३८॥इति शप्रत्ययः, 'शे मुचादीनाम्'७।१५९॥ इति नुम्, [ ] इत्याचक्ष्महे ''[ ] इति मिश्राः । ४ एवं पङ्कजिनी ।
अरविन्दम् । "अरं वातं विन्दति "[ ] इत्यन्ये । ५ कुशे यौगिकत्वात् कमलिनीपद्मिनीविसिनीत्यादयः । कुमुदिनी
जले शेत इति कशेशयम्। 'अधिकरणे शेते'३।२।१५ ॥ पद्मिनीत्यादयः कुमुदसमूहे पद्मसमूहे च वर्तन्ते । तथा २० च-"सुरगज इव बिभ्रत् पद्मिनी दन्तलग्नाम्''[कुमार
इत्यच् , 'शयवासवासिष्वकालात्'६।३।१८॥ इति सप्तसंभवम् ३७६ ॥] इत्यादयश्च प्रयोगाः । “पद्मिनी पद्म
म्यलुक् । "शेतिरत्र स्थितिवचनः, तथा (यथा) जलाशयः" संहतिः स्त्रीविशषे सरोऽम्बजे ''[मेदिनीकोशः, नान्तवर्गः, इति सवधरः ॥११६०॥ ६-७ शतसहस्रशब्दाभ्यामग्रे . श्रो-८६] इति मेदिनि: । पोइणिनामानि चत्वारि ॥
पत्त्रं योज्यते, शतसहस्रे बहूपलक्षणम्, तेन शतं बहूनि ५०
पत्त्राण्यस्य शतपत्रम्, सहस्रपत्त्रम् । "शतपत्त्रसहस्रकमलं नलिनं पद्ममरविन्दं कुशेशयम् ॥११६०॥
पत्त्रयोभिन्नत्वेऽपि पद्मत्वेन रूपेणैकत्वम्''["] इति मिश्राः । परं शत-सहस्राभ्यां पत्रं राजीव-पुष्करे । ८ केसरै राजतेऽस्य राजीवम् । 'अन्येभ्योऽप्युपसङ्ख्या'विसप्रसूतं नालीकं तामरसं महोत्पलम् ।११६१।
नम्'(वा-५।२।१०९॥)इति वः । ९ पुष्करं जलमाश्रय
त्वेनाऽस्याऽस्तीति पुष्करम् । अर्शआदिभ्योऽच् । पुष्यति तज्जलात् सग्स: पङ्कात् परै रुट्-रुह-जन्म-जैः । जले पुष्करं वा । 'पुषे:(पुषः) कित्'(उणा-४४४)इति
१. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-२, २।४।३३ ॥, पृ.८८॥, पदचन्द्रिका, भा-२, वनौषधिवर्गः, श्रो-७९, पृ.११०॥, रामाश्रमी२४।३३ ॥, पृ.१७८ ॥ २. '-दियुर्वा' इति१, '-दित्वाल्ल्युर्वा' इति ॥ ३. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'नामानि' इति दृश्यते ॥ ४. 'पद्म-' इति३.४॥ ५. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्गः,
यो-२६६, पृ.३१८ ३१९ ॥ ६. १प्रतौ नास्ति ॥ ७. 'वर्तते' इति३.४॥ ८. '-नी' इति३॥ ९. 'इत्यादिप्रयोगाः' इति४॥ १०. '-संततिः' इति१, '-सङ्घाते' इति मेदिनोकोशे, पृ.८९ ॥ ११. 'सरोरुहे' इति मेदिनीकोशे, पृ.८९ ॥ १२. '-नी' इति३॥ १३. 'पोइण-' इति३॥ १४. 'विश-' इति३.५ ॥ १५. '-नं' इति१.५ ॥ १६. क्षीरतरङ्गिण्यामस्य धातोष्टिप्पणी द्रष्टव्या, पृ.८१, धातुसं-३४६॥ १७. 'वृषादिभ्यश्चित्'(उणा-१०६)इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ १८. "केन मल्यते इति कमलम्-'घबर्थे कविधानम्' इति कः, 'कर्तृकरणे कृता' इति समासः" इति मा.धातुवृत्तौ, भ्वादिः, धातुसं-३२३, पृ.१४१ ।। १९. 'नल' इति१॥ २०. 'शत्प्र--' इति३ ।। २१. इतोऽग्रे १.२.४.५प्रतिषु 'तुदादिभ्यः शः' इति दृश्यते ॥ २२. 'वान्तं' इति१.२.३ ।। २३. इतोऽग्रे ३प्रतौ 'अरविन्दं' इति दृश्यते ॥ २४. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, वारिवर्गः, श्री-२६७, पृ.३२०॥ २५. '-त्वे' इति१.४॥ २६. 'केश-' इति५ ।। २७. 'केसरराज्य: सन्त्यम्य' इति१.२॥ २८. '-नाऽस्ति' इति१, -नाऽस्तीति' इति४॥ २९. 'आद्यच्' इति४॥
Jain Education Interational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |