Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 574

११५०-११५३] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
५३३ १ प्रायेण कपयस्तिष्ठन्त्यत्र, कपिरिव तिष्ठतीति "कोऽप्ययं दारुरित्याहरजानन्तो यतो जनाः ।
यत्र पृषोदरादित्वात् । अमरमालायां कोविदार इति ख्यातस्ततः स तरुपङ्गवः ॥१॥""1 पवर्गतृतीयमध्योऽपि -'कबित्थः' इति । २ दधिवदम्लं इति । पृषोदरादित्वात् साधुः । २ युगं यमलं पत्त्रमस्य युगपत्रः । मधुरं फलमस्य दधिफलः । द्वे कपित्थस्य ॥ द्वे कोविदारस्य । 'कोइलार कचनार' इति भाषा ॥ ३० नालिकेरस्तु लाङ्गली ॥११५१॥
सल्लकीव तु गजप्रिया ॥११५२॥ १ नालिकान् नालियुक्तान् पुष्पादीनीर यति १सलति सल्लकी, स्त्री । 'सल गतौ'(भ्वा. नालिकेरः । 'ईर गत्यादौ '(चु.उ.से.), 'इगुपध-'३।१। प.से.), दन्त्यादिः, 'कृञादिभ्यः [संज्ञायां] वुन्'(उणा१३५ ।। इति कः। तृतीयस्वरान्तोऽपि 'नालिकेरिः' इति। ७१३), गौरादित्वात् डीर्षि, निपातनाल्लकारस्य द्वित्वम् । .
"नालिकेरिरिदन्तोऽपि तथा दीर्घद्वितीयकः"[] इति शब्द- सत्कृत्य लक्यते आस्वाद्यते गजैरिति वा । "श्वाविद्रु१० प्रभेदः। २ हलाकारपत्त्रशाखत्वात् लागली, इन्नन्तः । भेदौ शल्लक्यौ शीकान्नाशवितर्कयोः''[ ]इति तालव्यादौ द्वे नालियरतरोः ॥११५१॥
रभसात् तालव्यादिरप्ययम् । “सिल्लकी तृतीयस्वरादिआम्रातको वर्षपाकी
रपि''[] इत्येके । ('देशी प्रयोगोऽयम्), ""सल्लकी १ आम्रमतति आम्रातकः । 'अत सातत्यगमने' ।
सिल्लकी ह्लादा'["] इति रुद्रः''["] इति स्वामी । २ (भ्वा.प.से.), ण्वुन् । आम्रमाम्रफलं फलैरतति गच्छत्य
गजानां प्रिया गजप्रिया । सालरिनाम्नी द्वे ॥११५२॥ ४० नुकरोति । कृञादिभ्यः [संज्ञायां] वुनि वा । हुस्वा- वंशो वेणुर्यवफलस्त्वचिसारस्तृणध्वजः । दिरपि, "कपिचूतोऽम्रातकोऽस्य फले पशहरीतकी''[त्रिकाण्डशेष:२।४।९ ॥] इति त्रिकाण्डशेषात् । २ वर्षेण मस्करः शतपर्वा च पाकोऽस्य वर्षपाकी, इन्नन्तः । द्वे अम्बाडवृक्षस्य ॥
१ वमति उद्गिरति' करीरमिति वंशः । टुवम् केतकः ककचंद । (टुवम) उद्दिरणे'(भ्वा.प.से.), 'वृभृवमिकुभ्यः शक'
(चान्द्रोणा-३ ५५ ॥, सरस्व.कण्ठा.२ ॥३।१४०॥)इति शक्। १ केतति वने केतकः, पुंस्त्री। 'कित निवासे
२ वणति शब्दायते वेणुः, पुंसि । 'वण शब्दे'(भ्वा. ( भ्वा.प.से.), ण्वुल् । २ क्रकचाकाराणि च्छदान्यस्य ।
प.से.), मृगय्वादित्वात् कुः, एत्वं चोपधायाः । वेणति क्रकचच्छदः । केवडानाम्नी द्वे ॥
गृह्णाति कामं जनयति वा । 'वेण गतिज्ञान[चिन्ताकोविदारो युगपत्रः
निशामनवादित्र] ग्रहणेषु'(भ्वा.उ.से.), बाहुलकादुः। "वयति १ "को मेरवदारणात् कोविदारः"[अम.क्षीर.
(वेति) शोभते स्वनेनेति । 'वी गत्यादौ'(अ.प.अ.), ५०
(वात) शाभ २।४।२२॥] इति स्वामी । कुं भूमिं विदारयति, कर्मणि,
। भनि विटाति कति धेन्वादयश्च'(चान्द्रोणा-१।३१)इति नुः, णत्वं च"["]इति पृषोदरादित्वादौत्वं च । हरिवंशे प्रोक्तम्
सुभूतिः। ३ यवाकारं फलमस्य यवफलः। ४ त्वचि सार
१. तुलनीयोऽमरकोषः २४१६८ ॥ २. चुरादौ 'ईर क्षेपे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ३. --र:' इति५ ॥ ४. 'यथा' इति४॥ ५. शब्दभेदप्रकाशे तु न दृश्यते ॥ ६. '-केरतराः' इति३ ॥ ७. 'आम्रमाम्रफलैरतति' इति.३॥ ८. 'वुजि' इति३ ॥ ९. 'वुन् इति वा' इति१ ॥ १०. '-स्याः' इति३, '-स्या' इति५॥ ११. 'किति' इति१.३.५ ॥ १२. 'निवासगत्योः' इति३, 'कित निवासे रोगापनयने च' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ १३. '-पत्रः' इति१.५ ॥ १४. '-हुः' इति४.५ ॥ १५. 'हीति' इति४॥१६. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-२, २।४।२२॥, पृ.७६ ॥, तत्र 'कोविदारस्त्विति' इति दृश्यते ॥, पदचन्द्रिका, भा-२, वनौषधिवर्गः, श्री-६८, पृ.९७॥ १७. '-पत्रः' इति४.५ ॥ १८. 'कोवि-' इति४॥ १९. 'कां-' इति१, 'का-' इतिर, 'कं-' इति३ ॥ २०. '-नार' इति३.५ ॥ २१. 'सल्लति' इति१.२ ।। २२. 'वुञ्' इति३.५ ॥ २३. 'ङीष्' इति१.२॥ २४. '-लस्य' इति४ ॥ २५. 'शा-' इति३ ॥ २६. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, वनौषधिवर्गः, यो-२७०, पृ.१२० ॥ २७. कोष्ठान्तर्गतपाठः १प्रतौ नास्ति ॥ २८. ' -ऽयम्' इति ३प्रतौ नास्ति ॥ २९. द्र. रामाश्रमी२।४।१२४॥पृ.२१९ ॥ ३०. 'रुद्रस्वामी' इति पदचन्द्रिकायाम् ॥ ३१. 'व-' इति४.५ ॥ ३२. १प्रतौ न दृश्यते ॥ ३३. 'ते' इति४ ॥ ३४. 'ति' इति५ ॥ ३५. द. पदचन्द्रिका, भा-२, वनौषधिवर्गः, श्री-२०७, पृ.२६४ ।।, तत्र "वियन्ति शोभन्ते स्वनेन । वीधाटो'र्धेन्वादयश्च"(चान्द्र उ.१३१)इति नुः, णत्वं च । वेणुः" इति सुभूतिः ।" इति दृश्यते ॥, रामाश्रमी२।४।१६१॥, पृ.२३४॥, तत्र-"वयन्ति भन्ते स्वनेन । 'वी' धातोः 'धेन्वादयश्च' इति नुः, णत्वं च-इति सुभूतिः तन्न । उक्तसूत्राभावात् । वोधातोरादादिकत्वेन 'वयति' इति रूपाभावाच्च ॥" इति दृश्यते ॥
Jain Education Intemational