Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 561

५२०
।
कर्कटी, शलाटवो माषाः, शलाटूनि फलानि वाना हरीतकी, बानो मुद्रः, वानमाश्रम् "शलाटु कोमलं प्रोक्तम्" [ हलायुधकोशः २ ।१८९ ॥ ] इति हलायुधः । एकमामफलस्य ॥ ग्रन्थिः पर्व परुः
3
गाद् १ ग्रध्नाति संघ ग्रन्थिः पुंसि । 'ग्रन्थ सन्दर्भे' (क्या.प.से.), 'इन्' ( उणा ५५७ ) इतीन् ।" खनिकषि(उणा ५७९) इति इन्" [ ] इत्येके । " ग्रन्थ इत्यदन्तोऽपि " [] इति हलायुधटीका २ पृणाति पर्व क्लीवे । 'स्नामदि- ' (हैमोणा - ९०४) इति वनिप् । पर्वणी, पर्वाणि इत्यादि । १० ३ पृणाति परुः । पृ पालनपूरणयोः ' ( जु.प.से.), 'धनर्त्ति -
चक्षि- (अर्तिपृवपि ) - ' (उणा - २७४ ) इत्युसिः । परुषी, परूंषि इत्यादि क्लोबे । त्रीणि वृक्षग्रन्थे । 'परवे' इति भाषा ॥ बीजकोशी शिम्बा शमी शिमिः ॥ ११३० ॥ शिम्बिश्च
१ कुश्यन्त्यस्यां कोशी, बीजानां कोशीव पिधायकत्वात् बीजकोशी कोश्यपि । २ शर्धतेऽनया शिम्बा पृषोदरादिः । 'डीनीबन्धि - ' (हैमोणा - ३२५) इति औणादिको या डिम्बः । " 'षम ष्टम वैक्लव्ये' (भ्वा.प.से), 'उल्वादयश्च' (उणा-५३५) इति वन्, उपधाया इत्वं च निपा२० त्यते, सिम्बा दन्त्यादिः " [ पदचन्द्रिका, भा-२, वैश्यवर्गः, -५९६ ] इति मिश्राः । ३ शाम्यति पाकेनेति शमी । पचाद्यचिं गौरादिः । 'शर्मे उपशमे'(दि.प.से.), 'इन् सर्वधातुभ्यः'(उणा-५५७ ) इतीन् शमिः, ततः पिष्प ( प्प) - लादिदर्शनाद् ङीषि शमी "[ ]इति माधवः । ४ शमयति शिमिः । 'अच इ: ' ( उणा - ५७८), पृषोदरादित्वादित्वम् ॥१९३० ॥ ५ शिनोति शिम्बिः । स्त्रियामेते । पञ्च फलीति ख्यातायाः ॥
44 4
१२
।
2
पिप्पलोऽश्वत्थः श्रीवृक्षः कुञ्जराशनः ।
कृष्णावासो बोधितैरुः
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[ तिर्यक्काण्ड-४, वनस्पतिकायः
१ दर्शनादेव पाति पिप्पलः पवर्गाद्यद्वयमध्यः । ३० 'पा रक्षणे' (अ.प.अ.), 'कॅम्बलादयश्च' ( दशपाद्युणा-८ । ११४ ।। ) इति कलप्रत्यये द्वित्वमभ्यासस्येत्वं पुगागमः मूलमस्य पिप्पलेन जलेन सन्तेः प्रायेण सिन्तीति तद्यो
I
२२
२३
वाँ पिप्पलः । " पिप्पलं सलिले वस्त्रच्छेदभेदे च ना तरौ" [मेदिनीकोशः, लान्तवर्ग:, श्रो- १११] इति मेदिनिः । पिप्पलानिं देश्यां पत्त्राणि तानि सन्त्यस्यै वेर्ति, अर्शआदित्वादचि वा । "ह्योतीतेऽनागतेऽह्नि श्वः ' [ अमरकोषः ३ १४ १२२ ।।] इति वक्ष्यते, तत्र '' इति पदमागामिचिरकालोपलक्षकम्, कथमन्यथा परश्वः' इति प्रयोगः स्यात् । शाल्मलिवृक्षाद्यपेक्षया न धरिं तिष्ठ ४० तीति 'सुषि- ३१२१४ ॥ इति कः पृषोदरादित्वात् सस्य तत्वे अश्वत्थः । यद्वा " आप प्रजाहितं शीतमश्वत्थं पवन विषम् "["]इति मालादर्शनादश्वत्थं जलम् एतन्मूलेभ्यश्छित्रेभ्यो बहुजलश्रुतेरश्वत्थयोगादश्वत्थः । सदा चलदल - त्वेनाऽश्व इव तिष्ठतीति वा । ग्रीष्मे प्रायेणाऽस्य मूलं धर्मार्थं जलैर्जनेन सिच्यति इति, तज्जलयोगाद् वा अश्वत्थः । पृषोदरादिः । ३ श्रिया युक्तो वृक्षः श्रीवृक्षः ४ कुञ्जरैर्हस्तिभिरश्यते भुज्यते कुञ्जराशनः । 'अश भोजने ' (क्र्या.प.से.), कर्मणि ल्युट्, अवयवलक्षणयाऽवयव्यपि कुञ्जराशनः । ५ कृष्णस्याऽऽवासः कृष्णावासः । ५० ६ एतन्मूले बुद्धेन भगवता बोधिः साक्षात्कृत इति साह - चर्याद् वृक्षोऽपि बोधिः । बुध्यते सर्वमितीन्प्रत्यये बोधिः । स चाऽसौ तरुश्च बोधितरुः । बोधिनामा वा तरुर्बोधितरुः । बोधिरपि । " पिप्पलो बोधिरश्वत्थ: "["] इति रत्नकोषः । षट् पिप्पलस्य । "हेमनिघण्टुक्षात्र
२७
२४
"पिप्पले" बोधिरश्वत्थः श्रीवृक्षक्षलपत्त्रकः ।
मङ्गल्यः केशवावास: श्यामलो द्विरदाशनः ॥१ ॥ " [ निघण्टुशेषः, प्रथमो वृक्षकाण्डः, श्रो- १९२७-२८ (३८३९) ] इति ॥
4
१. ' - मात्रम्' इति५ ॥ २. १ प्रतौ नास्ति ॥ ३ इतोऽग्रे ३प्रतौ 'क्लीबे' इति दृश्यते ॥ ४ - सि' इति३.४.५ ॥ ५ ' - बत' इति५ ॥ ६. 'कुस्य-' इति१, 'कुश' इति३ ॥ ७ 'का-' इति५ ॥ ८ 'ती' इति३ ॥ ९ 'वैष्ट-' इति३, 'अवै-' इति स्वामी ॥ १०. चिः' इति४ ॥ ११. 'शम' इति३ ॥ १२. सायणकृतमा धातुवृत्तौ " शमी- शमशब्दात् पिप्पल्यादित्वान्ङीष् ।" इति दृश्यते, दिवादिः धातुसं- ९९, पृ.४३४॥ १३. '-दित्वम्' इति३ ॥ १४ 'कम्बा-' इति४ ॥ १५. 'सतः' इति४ ॥ १६. ' - तीति' इति१.२.५ ॥ १७ ४.५ प्रत्योर्नास्ति ॥ १८. 'वस्त्रे छेदे भेदे' इति४ ॥ १९. 'ल्यानि' इति३ - ल्यादि-' इति५ ॥ २०. ' - स्या' इति५ ॥ २१. ३प्रतौ नास्ति ॥ २२. 'ह्यः स्यादतीतेऽह्नी श्व एष्यति''(अभि-६ ।१५४१ ) इत्यभिधानचिन्तामणिनाममालायाम् ॥ २३. 'इत्यन्ये' इति ॥ २४ द्र. पदचन्द्रिका, भाग-२, वनौषधिवर्गः, -६६६७, पृ. ९५ ॥ रामाश्रमी२ ।४।२०- २१ ॥ पृ. १७३ ॥ २५. च्चाऽश्वत्थं' इति४ ॥ २६. १प्रतौ नास्ति ॥ २७ - प्रयोगाद्' इति ॥ २८. ' -स्यते' इति३ ॥ २९. ‘मु(भु)ञ्ज्यते' इति३ ॥ ३०. ' -स्य' इति५ ॥ ३१. ' है ' इति१.२ ॥ ३२. ' - घण्टुश्चात्र' इति१ ॥ ३३. 'लो' इति१ ॥
46