Page Text
________________
५१६
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
पतने (भ्वा.प.से.), 'ष्ट्रन् ' ( उणा ५९८ ) इति ष्ट्न् । प्रज्ञाद्यणि पात्त्रमपि । यन्महेश्वर: पात्रं खुवाद पर्णे चे नवे प्रवाल: राजमन्त्रिणि चेष्यते "[विश्वप्रकाशकोशः, रान्तवर्ग:, श्रो [३६] यथा-" पात्रैरेव भवेत् तरोरपि यतश्छायापि निश्छिद्रक: "[]इति । अयं द्वितकार एकतकारक्ष, धातुप्रत्ययभेदात् । २ पलति गच्छति, पलति ( पालयति) रक्षति जलादेर्वा पलाशम् । 'पल गतौ ' ( भ्वा.प.से.), 'रक्षणे ' (चु.प.से.) वा, 'पलेराश: ' (हैमोणा - ५३३) इत्याशः । पलमश्नुते व्याप्नोति वा । ''कर्मण्यण् '३ ।२ ।१ ॥ | "नव१० पलाशपलाशवनं पुरः " [ शिशुपालवधम्, सर्ग: - ६, श्रो२] इति माधयमकात् तालव्यशम् । ३ छदति तरुमिति छदनम् । ‘छद अपवारणे' (चु.उ.से.), 'आधृषाद् वा' ( गणसू- ३ । १ १२५ ।। ) इति णिजभावपक्षे । ४ बर्हते बर्हम्, पुंक्ली. । 'बर्ह प्राधान्ये '(भ्वा.आ.से.), अच् । ५ पिपर्ति पूरयति पर्णम् । 'पं पलानपूरणयोः ' (जु.प.से.), 'कृपवृषिधाभ्यो ( ) । ६ छाद्यतेऽनेनेति छादेर्ण्यन्तात् पुंसि संज्ञायाम् ' ३ | ३ |११९ ॥ इति घे 'छादेर्घे६।४।९६॥ इति ह्रस्वत्वे छदम् । ७ दलति विकसति दलम् । दल विशरणे (भ्वा.प.से.) अच् । पुंक्ली. २० एतौ । सप्त सामान्येन पत्त्रस्य ॥
११
नवे तस्मिन् "किसलयं किसलं पल्लवः ।
2
१ तस्मिन् पत्त्रे नवे किञ्चित् सलति किसलयम्, पृषोदरादिः । विकसति लीयमानं वा, पृषोदरादिः । "किसलयैः सलयै: "[ रघुवंशम्, सर्ग: ९, श्रो- ३५] इति रघुयमकाद् दन्त्यसः । २ किञ्चित् सलति किसलम्, पृषोदरादिः । ३ पतति पत् । सम्पदादित्वात् क्विप् । तस्य लवोऽल्पत्वात् पल्लवः, पुंक्लीबे । 'पल्ल गतौ' (") इत्यस्य वाऽवप्रत्यये । त्रीणि नवपत्त्रस्य ॥
एतदपि विशेषत आह
1
Jain Education International
[ तिर्यक्काण्ड-४, वनस्पतिकायः
१ अत्रेति पल्लवे नवे, प्रवलति प्रवालः, पुंक्ली. । 'वल प्राणने ' (भ्वा.प.से.), ज्वलादित्वाण्णः । एकं नूतनपत्त्राङ्करस्य । 'कुंपल' इति भाषा
॥११२३ ॥
एतदपि विशेषत आहअस्य कौशी शुङ्गा
अत्र तु ॥ ११२३ ॥ ३०
१ अस्य प्रवालस्य कुश्पति कोशी ॥ कुश शेषे ' ( दि.प.से.), 'इगुपध - ३ । १ । १३५ ॥ इति कः, गौरादिः । । २ शाम्यति शुङ्गा शर्मा उपशमे ' ( दि.प.से.), 'कमितमि-'(हैमोणा-१०७)इति डिदुङ्गः, पुंस्त्रीलिङ्गोऽयम् । ४० यद्वाग्भट:- "वटप्ररोह शुङ्गैर्वेति तथा पिष्ट्वा मन:शिलां तद्वदाया शुङ्गया " [ ] इति । कन्दलमपि, त्रिलिङ्ग द्वे प्रवालनवाङ्करस्य ॥
२१
२२
माढिदलस्नसा ।
१ मह्यतेऽनया माढिः, स्त्रीलिङ्गः । 'मह पूजायाम्' (भ्या.उ.से.), 'स्त्रियां क्तिन् '३३ ।९४ ॥ बाहुलकात् करणेऽपि, 'हो ढः ८ १२ । ३१ ॥, ' झषस्तथोः '८ ।२ १४० ॥ धत्वम्, ष्टुत्वम्, 'ठूलोपे पूर्वस्य दीर्घोऽण: '६ ॥३॥१११ ॥ । दलस्य पत्त्रस्य स्नसा दलस्नसा, स्त्रियाम् । एकं 'पत्रनी नस' इति भाषायाः ॥
२३
2
विस्तार - विटपौ तुल्यौ
For Private & Personal Use Only
१ विस्तारयति तरुमिति विस्तारः । पचाद्यच् । असंज्ञात्वात् 'छन्दोनाम्नि च ८ ३ ९४ ॥ इति न षत्वम् । विस्तृतिर्वा स्तृञ् आच्छादने ' ( स्वा.उ. अ.), 'प्रथने वाव शब्दे '३ ३ ३३ ॥ इति घञ्। विट्यते वेष्ट्यतेऽनेने विटपः । 'विट आक्रोशे ' (भ्वा.प.से.), 'विटपविष्टप' (उणा४२५ ) इति कपे साधुः 'वट वेष्टने ' (भ्वा.प.से.) अतो 'विटपादयश्च'( ) इत्यपप्रत्ययः, उपधाया इत्त्वं च |
१. 'शल हुल पत्लृ गतौ' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ २. 'सुवर्णादौ' इति४ ॥ ३. 'पर्णेऽपि' इति विश्वप्रकाशकोशे, पृ. १२८ ॥ ४ द्र. अनेकार्थकैरवाकरकौमुदीटीका, भा-१, २।४२७ ॥ पृ. २४५ ॥ ५. स्वामिसम्मतोऽयं धातुपाठः ॥ ६. ' - श:' इति३.४.५ ॥ ७ 'इति' इति ४.५ प्रत्योर्नास्ति ॥ ८. '-वे' इति१॥ ९. मैत्रेयसम्मतोऽयं धातुपाठः, 'बर्ह बल्ह प्राधान्ये' इति स्वामिसायणौ ॥ १०. 'पृ' इति १ . ३.५ ॥ ११. 'धापूवस्यज्यतिभ्यो नः '(उणा-३८६)इत्युणादिगणसूत्रम् ॥ १२. 'छदते-' इति३ ॥ १३. ' - शति' इति३ ॥ १४ 'किश - ' इति३.४ ॥ १५. 'पुंक्ली. ' इति१.२ ॥ १६. हैमसम्मतोऽयं पाठः, द्र. स्वोपज्ञटीका४ ।११२३ ॥, पृ. २५१ ॥ १७ - पत्रस्य इति३.४ ॥ १८. दुर्गमतेऽयं धातुपाठः ॥ १९. 'शम' इति ॥ २०. ' - लिङ्ग :' इति३, 'पुंस्त्री' इति४ ॥ २१. ' - लामिति' इति४ ॥ २२. 'वट:' इति ॥ २३. 'भाषा' इति ॥ २४. 'व -' इति१.३.४.५ ।। २५. 'नेति' इति२ ॥ २६. 'इत्यप्प्र -' इति१.३ ॥
"
५०
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |