Page Text
________________
११०६-११०९] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
५०७ इति युच् । १६ कम्पोऽङ्कश्चिह्नमस्य कम्पाङ्कः। १७ नित्यं अङ्कतिः क्षिपणुर्मर्को ध्वजप्रहरणश्चलः । गतिरस्य नित्यगतिः । सदागतिरपि । १८ गन्धस्य वहो
शीतलो जलकान्तारो मेघारिः सृमरोऽपि च ॥२॥" गन्धवहः । 'अकारादनुपपदात् सोपपदो भवति विप्रति
[शेषनाममाला४।१७१-१७३ ।।] ॥ षेधेन'(वा-३।२।१।।) इत्यस्य प्रायिकत्वाद् पचाद्यचि 'वह'
झञ्झा स वृष्टियुक् ॥११०७॥ इति व्युत्पाद्य पश्चाद् गन्धेन सह समासः । कर्मण्यणि १ झमति झञ्झा, स्त्रीलिङ्गः, चवर्गचतुर्थद्वयः । 'गन्धवाह:"[अमरकोषः१।१।६२॥]अपीत्यमरः । १९ प्रकृ- 'झमु अदने'(भ्वा.प.से.), 'झमेझः'(है मोणा-१३७) इति ष्टमुच्छ्रितं भनक्ति प्रभञ्जनः। 'भञ्जो आमर्दने '(रु.प.अ.), झः । स वायुः वृष्टियुग् वर्षेण सहितः। एकं सवृष्टिनन्द्यादित्वाल्ल्युः ॥११०६॥ २० मातरि अन्तरिक्षे श्वयति वायोः ॥११०७॥
मातरिश्वा। मातरीति सप्तम्यन्तप्रतिरूपकमव्ययम्। 'टुओश्वि प्राणो नासाग्रहन्नाभिपादाङ्गष्ठान्तगोचरः । १० गतिवद्धयो: '(भ्वा.प.से.), 'श्वन्नुक्षन्पूषन्प्लीहन्क्ले दस्नेहन्-
१ प्रकर्षेण आनयति प्राणः । 'अन प्राणने'(अ. ४० मूर्धन्मज्जन्नर्यमन्विश्वप्सन्परिज्मन्माररिश्वन्मघवन् '(उणा-१५७) ।
प.से.), 'अन्येभ्योऽपि-'३।२।१०१॥ इति डः । प्रसरणेन इति साधुः। मातरिश्वानौ, मातरिश्वानः इत्यादि। २१ जगतां
अनित्यनेनेति वा, घअन्तः । नासाग्रं हृद् हृदयं नाभिः प्राणो जगत्प्राणः । "मारुतः श्वसनः प्राणः समीरो मरुतो पादाङ्गष्ठान्तश्च गोचरो यस्य स तथा । एकं नासाग्रहृदयजगत्''[]इति संसारावर्ताद् जगदिति प्राण इति पृथगर्पि। नाभिपादाङ्गष्ठान्तर्वर्तिवायोः ॥ तत्र 'द्युतिगमिजुहातीनां द्वे च'(वा-३।२।१७८ ॥) इति क्विपि अपानः पवनो मन्थापृष्ठपृष्ठान्तपाणिगः।११०८। द्वित्वे, 'गमः क्वौ'६।४।४० ॥ इति म्लोपे तुकि जगत्,
१ मूत्रपूरीषगर्भादीनपानयति अपानः । अपसरणेन जगतौ, जगतः इत्यादि, तदा 'वर्तमाने पृषबृहन्मह] -
अनित्यनेनेति वा। 'अन प्राणने'(अ.प.से.), करणे घञ् । जगच्छतृवत् '( उणा-२४१) इति नास्ति । २२ पृषन्मृग
मन्थे ग्रीवापश्चाद्भागौ१, पृष्ठं ग्रीवाधोभाग:२, पृष्ठान्तः विशेषोऽश्वोऽस्य पृषदश्वः । "पृषन्त्यम्बुकणा अश्वा अस्य" गुदः३, पाष्र्णी पादपश्चाद्भागौ४, एषु गच्छति यः स २० [ ]इत्येके । पृषन्मृगविशेषः, स एव पिङ्गलोऽश्वोऽस्येति तथा । ईदृशः पवनो वात अपान इत्यन्वयः । ग्रीवा- ५०
वा, "वायुर्बभ्रंस्तथावृणोत्"[ ] इत्यागमात् । “पृषन्मृग पश्चाद्भागपृष्ठरगुद३पाणिवर्तिवायोरेकम् ॥११०८॥ एवाऽश्वोऽस्य''[अम.क्षीर.१।१।६२ ॥] इति स्वामी । २३ समानः सन्धिहन्नाभिष महद् बलमस्य महाबलः । २४ मरुदेव मारुतः ।
१ अशितपीताहारपरिणतिभेदं रसं तत्र तत्र 'प्रज्ञादिभ्यश्च'५।४।३८॥ इत्यण् । २५ स्पृशति स्पर्शनः ।
स्थाने समनुरूपमासमन्ततो नयति समानः, पुंक्ली. । 'स्पृश संस्पर्शने'(तु.प.अ.), नन्द्यादित्वाल्ल्युः । " 'बहुल
'णीञ् प्रापणे'(भ्वा.उ.अ.), बाहुलकाड्डः । समन्तादमन्यत्रापि'(उणा -२३६) इत्यौणादिको युच्''[टीकासर्व
नित्यनेनेति वा, घबन्तः । सन्धयश्च सर्वसन्धानानि हृदयं स्वम् १।१।६१॥ इति सर्वानन्दः । २६ दैत्यानां देवो
च नाभिश्चेति द्वन्द्वः, तेषु अवस्थानमस्येति । एकं
च नाभिशेति हन्ट ने दैत्यदेवः । सर्वेऽपि पुंसि । षड्विंशतिर्वायोः । शेषश्चात्र- सर्वसन्धिहृदयरनाभि३वर्तिवायोः ॥ "वायौ सुरालयः प्राणः सम्भृतो जलभूषणः ।
उदानो हृच्छिरोऽन्तरे । शुचिर्वहो लोलघटः पश्चिमोत्तरदिक्पतिः ॥१॥
१ रसादीनूज़ समन्ततो नयति उदानः। ऊर्ध्व- ६०
१. 'प्रादिपदिक-' इति१ ॥ २. '-पादयति य' इति१॥ ३ द्र. टीकासर्वस्वम् , भा-१, ११६२॥, पृ.४६ ॥, पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, श्री-५७, पृ.८२-८३॥ ४. '-गिति' इति१.३.४.५ ॥ ५ -प्' इति१॥ ६. 'मलो-' इति१.४॥ ७ यदा 'वर्तमाने पृषद्-'(उणा-२४१) इत्यतिः, तदा 'उगिद्रचाम्-'७।१७०॥ इति नुम्, जगन्, जगन्तौ इति ॥ ८ द्र. अम.क्षीर.१।१।६२ ॥, पृ.१९ ॥, स्वोपज्ञटीका४११०७॥, पृ.२४७ ॥ ९ अम.क्षीरस्वामिकतटोकायाम्- "पृषन्मृगविशेषोश्वोस्य पृषदश्वः" इति दृश्यते, पृ.१९॥ १०. '-णन्दः' इति३ ॥, सर्वानन्दकृतटीकायाम्'औणादिको' इति न दृश्यते, पृ.४६ ॥, द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, श्री-५६, पृ.८२॥ ११. '-घण्टः' इति१, शेषनाममालास्वोपज्ञटोकयोश, '-ट्टः' इति३.४॥ १२. 'अन्तकि: क्षिपणो मर्को' इति२.४.५ ॥ १३ -रेण' इति१॥ १४ 'असि-' इति१.२.३ ।। १५. 'त-' इति१. ॥ १६. '-ज्यन्तः' इति३ ।।
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |