Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 543

५०२
२
मार्गोऽस्य कृष्णवर्त्मा, नकारान्तः । २३ अचषि विद्यन्तेअर्चीषि ऽस्मिन् अर्चिष्मान् । तदस्यास्ति - ५ ।२ ।९४ ॥ इति मतुप् । २४ शम्या गर्भः शमीगर्भः । यत्कालिदास:-" शमीमिवाभ्यन्तरलीनपावकाम् "[ रघुवंशम्, सर्गः - ३, श्रो- ९ ] इति । २५ तो हन्ति तमोघ्नः । २६ शोचयति जलदर्शनेन शुक्रः । 'शुच शोके ' ( भ्वा.प.से.), 'ऋज्रेन्द्र- ' ( उणा - १८६ ) इति निपातितः । " शुक्रं रेतोऽस्याऽस्तीत्यर्शआद्यचि शुक्र : [ अम. क्षीर. १ । १ ५६ ॥ ] इति स्वामी | ॥ १०९८ ॥ २७ शोचींषि ज्वलाः केशा अस्य शोचिष्केशः । 'नित्यं १० समासेऽनुत्तरपदस्थस्य ८ ३ १४५ ॥ इति षत्वम् । २८ शोचयति शोधयति शुचिः । 'शुचि शुद्धौ ' ( ), अन्तभांवितण्यर्थ', 'इन् सर्वधातुभ्यः ' ( उणा ५५७ ) इतीन्। २९ हुतं वहति हुतवहः । अच् । ३० "उषः प्रभाते सन्ध्यायाम्''[ विश्वप्रकाशकोशः, सान्तवर्ग:, श्रो- ३६ ] इति विश्वः । उषसि सन्ध्यायां बुध्यते उषर्बुधः । 'बुध बोधने' ( ), 'इगुपध - '३ । १ । १३५ ॥ इति कः, 'अहरादीना पत्यादिषु (चा-८ 1२ 1७० ॥ ) उभयत्राऽप्यादिशब्दः प्रकारे वा रेफो वा इति व्यवस्थितविभाषया नित्यं रः । ३१-३३ सप्तमन्त्रज्वालाशब्देभ्योऽग्रे जिह्नः तेन सप्त जिल्ह्नाऽस्य २० सप्तजिह्वः । यदाहु:
"भवति हिरण्या कनका रक्ता कृष्णा वसुप्रभा चान्या । अतिरिक्ता बहुरूपेति सप्त सप्तार्चिषो जिह्वाः ॥१ ॥ " [] [इति] मार्कण्डेयपुराणोक्ताः । मन्त्र एव जिल्ह्याऽस्य मन्त्रजिह्वः । ज्वाला जिह्वाऽस्य ज्वालाजिह्वः । ३४ ज्वलतीत्येवंशीलो ज्वलनः । 'ज्वल दीप्तौ ' (भ्वा.प.से.), ताच्छील्ये 'जुचंक्रम्य - '३ ।२ ।१५० ॥ इत्यादिना कर्तरि युच् । ३५ शिखाः सन्त्यस्य शिखी । 'अत इनिठनौ '५ ।२ ।११५ ॥ इतीनि। ३६ जागर्ति वायुना जागृविः । 'जागू निद्राक्षये' ( अ.प.से.), 'कृगृशृजागृभ्यः क्विन् (जशस्त जागृभ्यः क्विन्)'
३० (उणा ४९२), 'जाग्रः ७।३।८५ ॥ इति गुणोऽवीत
:
1
け
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
१२.
१५
तिर्यक्काण्ड:-४, तेजस्कायः पर्युदासान्न भवति, तृतीयस्वरान्तोऽयम्, हरिवत् । ३७ वेदा अस्माद् जातवेदाः । पृषोदरादिः "जाता वेदास्त्वदर्थं चेज्जातवेदास्ततो ह्यसि "[ ] इति भारते । "जातं वेत्तीति 'गतिकारकयोः पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वं च ' (उणा - ६६६) इत्यसि: ''[ पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः श्रो-४८ ] इति मिश्राः । जातवेदसौ इत्यादि । ३८ बर्हिर्दर्भः शुष्म बलम - स्येति बर्हिः शुष्मा, नकारान्तः, अखण्डश्चतुरक्षरः । द्वे नाम्नी इत्येके, तद्यथा, बृंहतीति बर्हिः, सकारान्तः पुंसि । 'बृहि वृद्धौ ' (भ्वा.प.से.), 'बृहेर्नलोपश्च ' ( उणा - २६६ ) इतीस् । "बर्हिरुको बृहद्भानुर्वीतिहोत्रो धनञ्जयः "["] इत्यमरमाला ४० पुंस्काण्डे पाठात् । बर्हिषौ, बर्हिषः इत्यादि । नन्द (भट्ट)स्वामी त्वाह" बर्हिः शुष्मेति व्यस्तं समस्तं नाम, बर्हते बर्हिः, यथा - बर्हिर्मुखा देवाः, बर्हिर्दर्भः शुष्म बलमस्येति, यथा - शुक्रो वैश्वानरो बर्हिः वह्निः शुष्मा तनूनपात् "["]इति शब्दार्णवात् "["]इति । कौमुदीकारस्तु - " शब्दार्णवादेव बर्हिः सान्तः, वह्निरिदन्तः, शुष्मेति नान्तः पृथक् " [ ] इत्याह । ३९ अनिलो वायुः सखाऽस्येति अनिलसखः 'राजाहः सखिभ्यष्टच् ५ ४ १९१ ॥ यस्येति च ६ २४ ॥ १४८ ॥ ४० वसन्ति देवा अस्मिन् वसुः । 'वस निवासे' (भ्वा. प.अ.), 'मृ(शृ) स्वस्निहित्रप्यसि - ' ( उणा - १० ) इत्युः । ४१५० लोहितवर्णः अश्वोऽस्य रोहिताश्वः । तथा च शालिहोत्र:" वरुणस्त्वसितानश्वान् कुबेरः कुमुदोपमान् ।
१५
१५
I
१८
२०
२१
२२
हुताशन: किंशुकाभान् वायुर्बधांस्तथाऽवृणोत् ॥ १ ॥" [ ] इति । [ यद्वा ] रोहिताख्यो मृगोऽश्वो वाहनमस्य रोहिताश्वः । ४२ आश्रयमाधारमश्नाति आश्रयाश: | 'अश भोजने ' (क्र्या.प.से.), अच् । " आशेरतेऽत्रेति आशय आधारस्तमश्नाति आशयाशः " [ अम. क्षीर. १ । १ । ५४ ॥ ] इति तु स्वामी ४३ बर्हिषो दर्भात ज्योतिरस्य बर्हिज्योंतिः । ४४ दहति दहनः | नन्द्यादित्वाल्ल्यु ४५ बहते वर्धते बहुल: । 'बहि वृद्धौ' (भ्वा.आ.से.), ['स्थावङ्कि -' (हैमोणा - ६०
२३
.२४
।
१. इ. पदचन्द्रिका भा-१, स्वर्गवर्गः श्री ५१ पृ.७५॥ २. अम. धीरस्वामिकृतटीकायाम्- "शुक्रं तेजोस्त्यस्य शुक्रः, अर्शआदित्वादच् ।"
4
इति दृश्यते, पृ.१८ ॥ ३ 'ईशुचिर् पूतीभावे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादयः ॥ ४ ' -र्थात्' इति३ ॥ ५ ' - तीति' इति१ ॥
६ 'वा-' इति५ ॥ न्' इति ॥ १२. द्र टीकासर्वस्वम्,
तीति' इति४ । ११.
"
१३. 'ह' इति ॥
१४ न्' इति३ ॥ १५. द्र. पदचन्द्रिका,
७ ' ज्वाल' इति३ ॥ ८ 'त्र' इति४ ॥ ९ 'चीति' इति ४.५ ॥ १०. ' भा-१, १११ १५३ ॥, पृ.४१ ॥, पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, श्ले - ४८, पृ.७२ ॥ भा-१, स्वर्गवर्गः, श्री- ४९, पृ. ७३ ॥ १६.१.२.४.५ प्रतिषु नास्ति ॥ १७. द्र रामाश्रमी १ ।११५४ इतोऽग्रे १प्रतौ 'रोहित' इति दृश्यते ॥ २०. ' सनः' इति५ ॥ २१. द्र टीकासर्वस्वम् भा-१, स्वर्गवर्गः, श्रो- ५०, पृ. ७४ ॥ रामाश्रमी १ ॥१॥५५ ॥ पृ. २८ ॥ २२. 'सः' इति१.३.५ ॥ २३. 'सः' इति३ ॥
॥
पृ. २८ ॥
१८. 'सु' इति४.५ ॥ १९.
१1१ 1५५
॥
पृ.४१ ॥ पदचन्द्रिका, भा-१,
२४ 'न' इति ॥