Page Text
________________
३०
७२४-७२९ ] व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता
३१९ सुविदः पण्डिताः । 'क्विप् च'३।२७६ ॥ इति क्विप् । तानतति शात्रवः प्रत्यवस्थाता प्रत्यनीकोऽभियात्यरी॥७२८॥ सातत्येन गच्छति सुविद् भूपालः, तं लाति सुविदल्लमन्तः
दस्युः सपत्नोऽसहनो विपक्षो। पुरम् । 'आतोऽनुपसर्गे कः'३।२।३ ॥, 'तोर्लि'८४६० ॥ इति लत्वम् । तत्र भवाः सौविदल्ला वा । २ कञ्चुकश्चोलको विनीत- द्वेषी द्विषन् वैयहितो जिघांसुः ॥ वेषार्थमस्त्येषां कञ्चुकिनः । 'अत इनिठनौ'५।२।११५ ॥
दुर्हत् परेः पन्थकपन्थिनौ द्विट् । इतीनिः । ३ तिष्ठत्यस्मिन्निति स्थः, घबर्थे कः, स्थश्चासौ पतिश्चेति स्थपतिः, तस्याऽमी, (पूर्वावण्यस्यस्थाप) 'दित्यदित्य-' प्रत्यर्थ्यमित्रावभिमात्यराती ॥७२९॥ ४।१८५ ॥इत्यादिना ण्यः स्थापत्याः । बृहस्पतीष्ट्या इष्टवान्,
१ शृणाति हिनस्तीति शत्रुः । 'शु हिंसायाम्' स भूपः स्थपतिः, तस्यामपूर्वावण्य (तस्येमे, पूर्ववण्ण्यः )। (त्या.प.से.), 'जच्चादयश्च'(उणा-५४२) इति साधः । [यद्वा] १० "स्थपतिः [एव, 'चतुर्वर्णादीनां स्वार्थ उपसङ्ख्यानम्'(वा
शातयतीति शत्रुः । 'शल शातने'(भ्वा.तु.आ.अ.), 'नृ५११२४॥] इति स्वार्थे ष्य"[ ]इत्यन्ये । "कुलस्त्रीर्व्यवस्थयां
(तृ)शदिभ्यां त्रुन् '( )इति त्रुन्, बाहुलकाण्णिलोपो वृद्ध्यस्थापयन्ति स्थपतयः, स्थपतय एव स्थापत्याः, चातुर्वण्यादित्वात् भावश्च, प्रत्ययलक्षणेन णिज्निमित्तम्, तत्त्वम्, तत्र । २ प्रतिष्यञ्''[ ]इत्यन्ये । ४ सु शोभनं वेत्ति, इगुपधत्वात् कः, कूलः पक्षः प्रतिपक्षः । ३ पिप्रति रोषमिति परः । 'प सुविदो राजा, तस्याऽमी सौविदाः । 'प्राग्दीव्यतोऽण'४।१८३॥ पालनपूरणयो:'(जु.प.अ.), अच्, 'इत्त्वोत्त्वाभ्यां गुणवृद्धी पूर्व- ४० इत्यण् । चत्वारि अन्तःपुररक्षिणाम्, "कुब्जवामनादीनाम्" विप्रतिषेधेन'(वा-७।१।१०२)इत्युत्त्वापवादो गुणः । ४ रपति [अभि. स्वोपज्ञटीका ३७२७] इत्याचार्याः ॥७२७॥ दोषं व्यक्तीकरोति रिपुः । ‘रप व्यक्तायां वाचि'(भ्वा.प.से.), षण्ढे वर्षवरः
'रपेरिच्चोपधाया:'(उणा-२६) इति कुप्रत्यये उपधाया इत्त्वम्।
५ शत्रुरेव शात्रवः । 'प्रज्ञादिभ्यश्च'५।४।३८॥ इत्यण् । ६ १ षण्ढः नपुंसकोऽत एवान्त:पुररक्षकस्तत्र । शण्ढ- प्रतीपमवतिष्ठतीत प्रत्यवस्थाता । तृच् । ७ प्रतीपमनीस्तालव्यादिष्टवर्गचतुर्थोऽपि । शाम्यति शिश्नाभावात् शण्ढः । कमस्य प्रत्यनीकः । ८ अभिमुखं याति अभियातिः । 'या २० ['शमु उपशमे'(दि.प.से.)], 'शमेढ:'(उणा-९९)इति ढः । प्रापणे'(अ.प.अ.), 'अभेर्यामाभ्याम्'(हैमोणा-६६३)इत्यातिः ।
"शण्ढः क्लीबस्तु कञ्चकी''[]इति तालव्यादौ रभसः । २ "याधातोः क्तिचि"[टीकासर्वस्वम् २।८।१०॥]इति सर्वस्वम् । वर्ष वीर्यसेकं वृणोत्याच्छादयति वर्षवरः । 'वृञ् आच्छादने' 'यती प्रयत्ने '(भ्वा.प.से.), निरीकारों वेति चुरादिण्यन्ताद (स्वा.उ.से.), अच् । वरति निराकरोति वरः । वर्षस्य रेत:- 'अच इ:'(उणा-५७८)इति इर्वा । अभिघातीत्यपि । अभि ५० सेकस्य वरो वर्षवरः ।।
सर्वतो हन्तुं शीलमस्य अभिघाती । 'हन् (हन) हिंसागत्योः "ये त्वल्पसत्त्वाः प्रथमाः क्लीबाश्च स्त्रीस्वभाविनः ।
(अ.प.अ.), 'सुप्यजातौ-'३।२१७८॥इति णिनिः । ८ इयर्ति" जात्या न दुष्य:(दुष्टाः) कार्येषु ते वै वर्षवराः स्मृताः ॥१॥" । विरोधमिति अरिः । 'ऋ गतौ'(जु.प.अ.), 'अच इ:'(उणा[]इति । द्वे 'षोजा' इति ख्यातस्य ॥
५७८)इति इः ॥७२८॥ १० दस्त्यत्यभिमतार्थमुत्क्षिपति दस्युः । 'तसु उत्क्षेपणे '(दि.प.से.), 'दसु च'(दि.प.से.), 'जनिमनितनिदसिभ्यो यु :'(उणा-३००)इति युः, बाहुलकाद्
१. 'भव इत्यण' इति१, 'भवः' इति२॥ २. कोष्ठान्तर्गतपाठो विचारणीयः ॥ ३. '-स्थाया' इति२.३.४॥ ४. '-धात्' इति१॥५.'-दयः' इति स्वोपज्ञटीकायम्, ३१७२७॥, पृ.१६१।। ६. '-र्यः' इति१.२॥ ७. द्र. पदचन्द्रिका, भा-२, क्षत्रवर्गः, शो-४६३, पृ.५४६ ।। ८. 'वरणे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादौ । ९. 'च' इति३.४॥ १०. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-३, २८९॥, पृ.५८॥, तत्र "ये त्वल्पसारा: प्रखला: क्लीबाश्च स्त्रीस्वभाविनः । न दुष्टाः क्वापि कार्ये च ते वै वर्षवराः स्मृताः ॥" इति दृश्यते ॥ ११. '-स्ति' इति१.२ ॥ १२. '-यति' इति ॥ १३. 'रुशातिभ्यां क्रुन्' इत्युणादिगणे ॥ १४. द्र. मा. धातुवृत्तिः, भ्वादिः, धातुसं-५८४, पृ.२१९॥ १५. '-ष्ठति' इति१.२॥, 'समवप्रविभ्यः स्थ:'१।३।२॥ इत्येनेनाऽऽत्मनेपदित्वादिदं 'अवतिष्ठतीति' रूपं विचारणीयम् ॥ १६. सर्वानन्दकृतटीकासर्वस्वे "याते: क्तिच् । अभियातिः" इति दृश्यते, भा-३, २४।१०॥, पृ.६०॥ १७. 'यत निकारोपस्कारयोः' इति चुरादौ क्षीरतरङ्गिण्यादौ ॥ १८. 'इयर्ति' इति३, 'इर्यते' इति४॥ १९. 'तसु उपक्षये' इति स्वामिसायणौ, 'तसु प्रक्षेपे' इति मैत्रेयः ॥ २०. 'यजिमनिशुन्धिदसिजनिभ्यो युच्' इत्युणादिगणसूत्रम् ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |