Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala

SR No.: 016065
Original Sutra Author: Hemchandracharya
Publisher: Rander Road Jain Sangh
Publication Year: 2003
Total Pages: 1098
Language: Sanskrit
Classification: Dictionary & Dictionary
File Size: 28 MB

Page 233

१९२
उन्मनाः, सकारान्तः । ३ उत्कण्ठा सञ्जाताऽस्य उत्कण्ठितः । ‘तदस्य सञ्जातम् '५।२।३६ ॥ इतीतच् । “इष्टार्थोद्युक्त उत्सुकः " [ अमरकोषः ३ । १ १९ ॥ ] इत्यमरः पृथगाह । चत्वारि उत्सुकस्य ॥
अभिशस्ते तु वाच्यक्षारितदूषिताः ॥४३६ ॥
अभिधानचिन्तामणिनाममाला
१ गुणैः सौन्दर्यौदार्यादिभिः प्रतीतो विख्यातः, तत्र । आहतानि उद्घोषितानि लक्षणान्यस्य आहतलक्षणः । २ कृताः प्रसिद्धा लक्षणरूपा गुणा अस्य कृतलक्षणः । द्वे स्वगुणैः प्रसिद्धस्य ॥ निर्लक्षणस्तु पाण्डुरपृष्ठः
१ निर्गतो लक्षणेभ्य इति निर्लक्षणः । 'निरादयो २० निःक्रान्ताद्यर्थे पञ्चम्या' (वा - २।२।१८ ॥ ) इति समासः । २ पाण्डुरं निर्लक्षणं पृष्ठमस्य पाण्डुरपृष्ठः । द्वे निर्लक्षणनरस्य ॥ सङ्के'सुकोऽस्थिरे ॥४३७॥
[ मर्त्यकाण्डः - ३
शीलमस्य तूष्णीकः, तूष्णीम: । 'शीले कर्नू मलोपश्च'(वा५।३।७१ ॥ । द्वे तूष्णींशीलस्य ॥
१ अभिशस्यते स्म अभिस्तः । 'शंस कथने ' ( ), निष्ठा, 'अनिदिताम् - ६ । ४ । २४ ॥ इति न्लोपः, तत्र । २ वचनीयो वाच्यः। ‘वच परिभाषणे ' ( अ.प.अ.), 'ऋहलोर्ण्यत्’ ३।१।१२४॥ । ३ क्षार्यते स्वरूपाच्चाल्यते स्म क्षारितः । 'क्षर सञ्चलने ' (भ्वा.प.से.), णिजन्ताद् निष्ठा, अलीकोत्पन्नपात
१० कव्यपदेशः । आक्षारितोऽपि । ४ दूष्यते स्म दूषितः । बद्धो निगडितो नद्धः कीलितो यन्त्रितः सितः
'दुष वैकृत्ये ' (दि.प.अ.), निष्ठा । मैथुनं प्रतीत्येके । चत्वारि 'दूहव्या' इति ख्यातेः ॥४३६॥
॥४३८ ॥ ४०
गुणैः प्रतीत्वातलक्षणः कृतलक्षणः ।
१ सङ्कसति सङ्कसुकः, द्विदन्त्यः । सम्पूर्वः 'कस गतौ’(भ्वा.प.से.), ‘समि कस उकन्' ' (उणा - १८७) इत्युकन् । २ अस्थिरः चपलः, तत्र । " अनिश्चितः "[ ] इत्येके । " सम्यक् कसन्ति पलायन्ते जना अस्मादिति सङ्कसुको दुर्जन: "[ ] इत्युज्ज्वलदत्तः । द्वे अस्थिरस्य ॥ तुष्णींशीलस्तु तूष्णीर्क :
१ [ तूष्णीं शीलमस्य तुष्णींशीलः ] । २ तूष्णीं भावः
'विवशोऽनिष्टदुष्टधीः ।
१ विरुद्धं वष्टि कामयते विवश: । 'वर्श कान्तौ ' ( अ.प.से.), पचाद्यच् । अनिष्टा दुष्टा च धीर्यस्य स अनिष्टदुष्टधीः । " विवशोऽरिष्टदुष्टधीः "[ अमरकोषः ३ । १ । ४४ ॥ ] इत्यमरः ।‘‘अरिष्टेन मरणादिचिह्नेन श्वासादिना दुष्टा धीर्यस्य " [अम.क्षीर.३ ।१ ।४४ ॥] इति क्षीरस्वामी । एकं दुष्टबुद्धेः । 'जेहनी" मतिफिरीइ' इति भाषा ॥
सन्दानितः संयतश्च
१ बद्ध्यते स्म बद्धः । 'बन्ध बन्धने' (क्र्या.प.अ.), निष्ठा । २ निगड्यते स्म निगडितः । 'गड सेचने ' (भ्वा.प.से.), निष्ठा । ३ नह्यते स्म नद्धः । 'नह (णह) बन्धने' (दि. उ. अ.), निष्ठा, 'नहो धः ' ८।२ । ३४ ॥, ' झषस्तथो:-' ८।२४० ॥ इति धत्वम् । ४ कील्यते स्म कीलितः । 'कील बन्धने' (भ्वा.प.से.), क्तः । ५ यन्त्र्यते स्म यन्त्रितः । 'यत्रि बन्धने" " (चु.उ.से.), निष्ठा । ६ सीयते स्म सितः । 'षिञ् बन्धने' (स्वा.उ. अ.) ॥ ४३८ ॥ ७ सन्दान्यते सन्दानितः । 'दान आर्जवे छेदने चं'( ), निष्ठा । ८ संयम्यते स्म संयतः । 'यमु नियमनें'(भ्वा.प.अ.), निष्ठा, 'अनुदात्तोपदेश - '६ ४ - ३७ ॥ इति लोपः । अष्टौ बद्धस्य ॥
५०
स्यादुद्दनं तु बन्धनम् ।
१ उद्दीयत उद्दानम् । 'दोऽवखण्डने ' (दि.प.अ.), 'देङ् पालनै ’(भ्वा.आ.अ.) वा, ल्युट् । २ बद्ध्यतेऽनेन बन्धनम् । 'बन्ध बन्धने' (क्र्या.प.अ.) करणे ल्युट् । द्वे
बन्धनस्य ॥
मनोहतः प्रतिहतः प्रतिबद्धो हतश्च सः ॥४३९॥
१. 'निरादयः क्रान्ताद्यर्थे-' इत्यष्टाध्याय्याम् ॥ २. तुलनीयोऽमरकोषः ३।१।४३ ॥ ३. 'उक' इति३ ॥ ४. 'कञ्' इति३ ॥ ५. तुलनीयोऽमरकोषः ३ । १ । ३९ ।। ६. 'भवितुं' इति३ ॥ ७ 'अशुद्धमिदम्, शुद्धं तु 'तूष्णीम्' इति ॥ ८. 'कल्' इति ३, मुद्रितवार्त्तिके 'को' इति दृश्यते ॥ ९. 'विवस ' इति३ ॥ १०. 'विवस:' इति २ ३ ॥ ११. 'वस' इति३ ॥ १२. 'मरणचिह्नेन' इति क्षीरस्वामिकृतटीकायाम् ३।११४४ ॥, पृ. २४५ ॥ १३. ' - बुद्धिः' इति३ ॥ १४. ‘जेहनीं' इति१.२॥ १५. 'यत्रि सङ्कोचने' इति क्षीरतरङ्गिणीधातुवृत्ती, 'सङ्कोचे' इति धातुप्रदीपः, चुरादिः, धातुसं - ३ ॥ १६. क्षीरतरङ्गिण्यादौ 'दान अवखण्डने' इति धातुपाठो दृश्यते, 'दान खण्डने' इति सिद्धान्तकौमुद्याम् ॥ १७. 'यम उपरमे' इति क्षीरतरङ्गिण्यादौ ॥ १८. श्रीहेमचन्द्राचार्यसम्मतोऽयं धात्वर्थः, द्र. धातुपारायणम्, भ्वादि:, धातुसं-६०४, क्षीरतरङ्गिण्यादौ 'रक्षणे' इति दृश्यते ॥ १९. तुलनीयोऽमरकोषः ३ ।१ १४१ ॥
३०
For Private Personal Use Only