Page Text
________________
१३८ अभिधानचिन्तामणिनाममाला
[देवकाण्ड:-२ भयं भी(तिरातङ्क आशङ्का साध्वंसं दरः। ४३॥ इति खच् । २ प्रतिगतं भयेन प्रतिभयम् । प्रादिभिया च
समासः। ३ बिभेत्यस्माद् भीमम् । ४ बिभेत्यस्मादिति भीष्मम्।
'बिभी भये'(जु.प.अ.), उभयत्र 'भियः षुग्वा'(उणा-१४५)इति १भीतिः भयम् । बिभी भये (जु.प.अ.),"अज्विधौ
मक्षुकौ। "तथा 'भीमादयोऽपादाने'३।४७४॥ इति भीमभीष्मी भयादीनामुपसंख्यानम्' नपुंसके क्तादिनिवृत्त्यर्थम्'( )इति क्तल्युटौ
साधू''[ ]इति सर्वधरः । ५ बिभेत्यस्माद् भयानकम्। बाधित्वा अज् भवति । पारायणे तु वासरूपेण क्तोऽपि दर्शितः,
'आनकः शिभिय:'(उणा-३६२)इत्यानकः ॥३०२॥ ६ तदसत्, क्तल्युट्तुम(मु)न्खलर्थेषु वासरूपविधेः प्रतिषेधात्''[मा. भीषयति भीषणम् । 'जिभी भये (जु.प.अ.), अस्माण्णिजन्ताद् धातुवृत्तिः, जुहोत्यादिः, धातुसं-२]इति माधवः । २ भीतिः भीः, नन्द्यादित्वाद् ल्युः । ७ भीरोरिदम् त्रासकृदिति भैरवम् । तस्येस्त्रीलिङ्गः । सम्पदादित्वात् क्विप्। ३ भीतिः, 'स्त्रियां क्तिन्' दम्'४।३।१२०॥ इत्यण् । ८ घुरत्यस्माद् घोरम् । 'घुर भीमार्य३३९४॥ । ४ आतङ्कनम् आतङ्कः । 'तकि कृच्छ्रजीवने' (र्थ)शब्दयोः'(तु.प.से.), पचाद्यच् । हन्ति वा घोरम् । 'हन्ते- ४० (भ्वा.प.से.), भावे घञ् ।५ आशङ्कनम् आशङ्का । 'शकि शङ्का- घुर्च'(उणा-७४२) इति अच्। "हन्तेपुरजादेशश्च"[ ] इति तु याम्'(भ्वा.आ.से.), भिदादित्वाद, टाप् । ६ साधन अस्यति कौमुदी । ९ दारयति चित्तमिति दारुणम् । 'द विदारणे' साध्वसम् । 'असु क्षेपणे'(दि.प.से.), पचाद्यच् । ७.दरणं दरः,
(त्र्या.प.से.), 'कृवृत॒दारिभ्य उनन्'(उणा-३३३)इत्युनन् । १० पुंक्ली. ।' भये '(भ्वा.प.से.), ऋदोरप्'३ ३१५७॥ १८ भिया।
भयमावहति भयावहम् । 'वह प्रापणे'(भ्वा.उ.अ.), पचाद्यच् ।
दश भयङ्करस्य । "भयङ्करे तु डमरमाभीलं भासुरम्"[शेषभिदादित्वादङ्, 'अचि श्नुधातु-'६४७७॥ इतीयङ्, टाप् । अष्टौ
नाममाला २८९॥] शैषिकाणि ॥ सामान्येन भयस्य ॥ अथ भयविशेषानाह
जुगुप्सा तु घृणा तच्चाहिभयं भूपतीनां स्वपक्षजम् ॥३०॥ १ जुगुप्सनं जुगुप्सा, चित्तसङ्कोचः । 'गुप्(गुप)
१ तच्छब्दस्य पूर्वपरामर्शित्वात् तदिति भयम, भूपतीनां कुत्सने '(भ्वा.आ.से.) गप्तिज्किद्भयः सन्'३।१।५॥, 'सन्यडोः' राज्ञाम्, स्वपक्षाद् राजपुत्रादेर्जातं स्वपक्षजम् अहिभयम् इत्यु
६।१९॥ इति द्वित्वम्, 'अ प्रत्ययात्'३।३।१०२ ॥ इति अप्रत्ययः ५० २० च्यते । अहेरिव गृहस्थिताद् भयम् अहिभयम् इत्येकं नाम,
तदन्तश्च, स्त्रियां [टाप्] । २ जिघर्ति क्षरति मनोऽनया घृणा।
'घृ क्षरणदीप्त्योः '(जु.प.अ.), [बाहुलकान्नक्] । द्वे चित्त'ग्रासियार्नु भय' इति भाषा ॥३०१॥
सङ्कोचस्य ॥ अदृष्टं वह्नितोयादेः
___ अथ स्याद् विस्मयश्चित्रमद्भुतम् ॥३०३॥ १ वह्नितोयाभ्याम्,आदिशब्दाद् अशनिपिशाचादेर्यद्भयम्, चौद्याश्चर्ये तद् अदृष्टम् इति प्रोच्यते ॥
१ विस्मयनं विस्मयः । विपूर्वः 'स्मिङ् ईषद्धसने' दृष्ट स्वपरचक्रजम् । (भ्वा.आ.अ.). अद्भतार्थः, दन्त्यमध्यः, 'सात्पदाद्यो:'८।३।१११॥ १स्वदेशचौराटव्यादिभयं परदेशाद् दाहविलोपादिभयम्, इति षत्वप्रतिषेधः । २ चीयत इति चित्रम्। 'चिञ् चयने' तयोर्नामैकं दृष्टम् इति ॥
(स्वा.उ.अ.), 'अमिचिमिदिशासिभ्यस्वन् '(उणा-६०३)इति त्रन्। भयङ्करं प्रतिभयं भीमं भीष्मं भयानकम् ॥३०॥ चित्रयति चित्रमिति वा । चित्रिधातोः पचाद्यच् । ३ अदित्या- ६०
श्चर्यार्थे ऽव्ययम्, तस्य भवनम् अद्भुतम्। 'अदि भुवो डुतन्' भीषणं भैरवं घोर दारुणं च भयावहम् ।
(उणा-६७९)॥३०३॥४ चोद्यत इति चोद्यम् । 'चुद प्रेरणे' १ भयं करोति भयङ्करम् । 'मेघर्तिभयेषु कृत्रः'३।२।- (चु.उ.से.), 'ऋहलोयॆत् '३।१।१२४॥ । ५ आचरणीयम् १. अजेव' इति मा.धातुवृत्तिः, पृ.३८५ ॥ २. जिभी-' इति१॥ ३. '-यानो भय' इति४॥४.'-विलाप-' इति१.२॥५. 'हन्तेरच् घुर् च' इत्युणादिगणसूत्रम्॥ ६. ३नास्ति ॥ ७. '-वृदारि-' इत्युणादिगणे ॥ ८. 'भयङ्करे तु' इति१.२.४नास्ति ॥ ९.'-साऽथ' इति१ ॥१०. 'गोपने' इति क्षीरतरङ्गिण्यादौ ॥ ११. 'षत्वं प्रति-' इति१.४॥ १२. '-शसिभ्यः कत्रः' इत्युणादिगणे ॥ १३. '-डुतच्' इत्युणादिगणे॥१४. 'सञ्चोदनम्' इति क्षीरतरङ्गिण्यादौ ॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |