Page Text
________________
१८८-१९०]
व्युत्पत्तिरत्नाकरकलिता मेघनादः । ८ जलं पानीयमेव कान्तारमस्य जलकान्तारः। "डलयोरेकत्वस्मरणादैलविलोऽपि"[अम.क्षीर. ११६९॥] इति ९ परं जयति परञ्जनः । 'जि जये'(भ्वा.प.अ.), 'जि स्वामी ।"ईड्यतेऽसौ इडविड् विश्रवाः, 'ईडेरविड् ह्रस्वश्च' अभिभवे'(भ्वा.प.अ.) अस्माद्वा, 'वदनगगन-'(हैमोणा- (हैमोणा-८७९) (इति अविड्, इडविडोऽपत्यम्, ऐडविड:") २७५) इत्यादिना निपातनात् साधुः । नव वरुणस्य । [अभि. स्वोपज्ञटीका, श्री-२१८९॥] इत्याचार्याः । "इडविड् ३० शेषश्चात्र-"प्रतीचीशो दुन्दुभ्युद्दामसंवृताः॥"[शेषनाममाला धनदमाता"[ ] इत्यन्ये। ९ एकं पिङ्ग नेत्रमस्य एकपिङ्गः । २॥३९] ॥१८८॥
[सासूयं] गौरीनिरीक्षणे तत्प्रभावाद् वामे चक्षुषि नष्टे श्रीदः सितोदरकुहेशसखाः पिशाच
रुद्राननुनयात् ततः पिङ्गं चिह्न देव्या दत्तमस्येति एकपिङ्गः । कीच्छावसुस्त्रिशिरऐलविलैकपिङ्गाः ।
अत एव भागुरिणा हर्यक्ष उक्तः। १० पुलस्तरेपत्यं पौलस्त्यः ।
'गर्गादिभ्यो यञ्'४।१।१०५ ॥, बहुत्वे प्रत्ययलुकि पुलस्तयः । पौलस्त्यवैश्रवणरत्नकराः कुबैर
११ पुलस्त्यपुत्रो विश्रवणः (विश्रवाः), तस्यापत्यं वैश्रवणः १० यक्षौ नृधैर्मधनदौ नरवाहनश्च ॥१८९॥
तालव्यशः । 'शिवादिभ्योऽण् ४।१।११२॥ इत्यत्र '[वि] श्रवणकैलासौका यक्षधननिधिकिंपुरुषेश्वरः । रवणाविति पाठाद् विश्रवसो विश्रवणादेशोऽण् च । १२ रत्नानि
१ श्रियं ददाति श्रीदः। 'डुदाञ् दाने'(जु.उ.अ.), करेऽस्य रत्नकरः । १३ कुबेर इति त्रिचरणोऽष्टदंष्ट्रो जातो'आतोऽनुपसर्गे कः'३।२।३॥, आतो लोप इटि च'६४६४॥ ऽयमत: कुत्सितं बेरं कायोऽस्य कुबेरः । "कुष्ठित्वेन कुत्सित- ४० इत्यालोपः । २ सितमुदरमस्य सितोदरः, कुष्ठित्वात् । ३ देहत्वेन कुबेरः"[अम.क्षीर १।१६८॥]इति स्वार्मी'। कुत्सायाकुहयते विस्मापयते कुहः । 'कुह विस्मापने'(चु.आ.से.), मत्र कुशब्दः । यत:'इगुपधज्ञा-'३।१।१३५॥ इति कः, “णेरनिटि'६।४५१॥ इति "कत्सायां क्विति शब्दोऽयं शरीरं बेरमुच्यते । णिलोपः। ४ ईशस्य रुद्रस्य सखा ईशसखः । 'राजाहः
कुबेर: कुशरीरत्वान्नाम्ना तेनैव सोऽङ्कितः ॥२॥" सखिभ्यष्टच'५।४।९१॥, 'यस्येति च'६४।१४८॥ इत्य- "इति वायुपुराणम् । अथवा 'कुबि छादने (भ्वा.प.से., कारलोपः। ५ पिशाचाः सन्त्यस्य पिशाचकी। 'पिशाचाच्चेति
चु.उ.से.), 'कुम्बेर्नलोपश्च'(उणा-५९)इत्येरन् (-) । कुबेरो २० वक्तव्यम् '(वा-५।२।१२९॥)इतीन् (इनिः), कुक् च। धनच्छादको धनरक्षक इत्यर्थः । १४ यक्ष्यते पूज्यते यक्षः ।
पिशाचकिनौ, पिशाचकितः इत्यादि । ६ इच्छया वसु द्रव्यमस्य 'यक्ष पजायाम'(च.आ.से.), कर्मणि घ ।"इ: कामस्तस्येइच्छावसः। ७ त्रीणि शिरांस्यस्य त्रिशिराः, सकारान्तः। नाभि अयो रास्यस्य त्रिशिराः, सकारान्तः। वाक्षिणी अस्य"[]इत्यन्ये । ई लक्ष्मीमक्ष्णोति व्याप्नोति
। १ 'अत्वसन्तस्य चाधातो:'६।४।१४॥ इति सौ दीर्घः । ८ इलविला यक्षः । अक्ष(अक्ष) व्याप्तौ'(भ्वा.प.वे.), पचाद्यच्"[ ]इति ५०
पुलस्तिभार्याऽस्य पितामही, तस्यापत्यम् अपतनादपत्यमिति . तु स्वामी । १५ नुरिव मनुष्यस्येव धर्म आचारः, श्मश्रुलत्वाकृत्वाऽण्, 'अवृद्धाभ्यो नदीमानुषीभ्यः-'४।१।११३॥ इत्यनेन, दिस्येिति नृधर्मा । 'सप्तम्युपमानपूर्वस्य -'( )इत्यादिना ऐलविलः । इडविडा मातास्येति, ज्योत्स्नादित्वादणि ऐडविडः। समासः,'धर्मादनिच्केवलात्'५।४।१२४ ॥ इत्यनिन् । नधर्माणी, १. 'परञ्जयः' इति१॥ २. 'इतीका-' इति२ ॥, वस्तुतस्त्वत्र 'नस्तद्धिते'६।४।१४४॥ इत्यनेन 'अन्' इत्यस्य टेर्लोपो योग्यः॥ ३. 'ईल-' इति१॥ ४. 'पुलस्त्य-' इति३॥ ५. "ऐलविलोऽपि, डलयोरेकत्वस्मरणात्" इति अम.क्षीर.टीकायाम् ॥, द्र.पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, शो-६४, पृ.९० ॥ ६. कोष्ठान्तर्गतपाठस्थाने अभि.स्वोपज्ञटीकायाम्-"तस्यापत्यं ऐडविडः" इति दृश्यते, २॥१८९॥, पृ.४४ ॥ ७. '-नया कृतः' इति२.३.४॥ ८. 'पिङ्गिम-' इति२, 'पिङ्गम-' इति३.४॥ ९. बहुत्वविवक्षायां 'योश्च' इत्यनेन लुक् ॥ १०. 'पुलस्य' इति३॥ ११. '-मितः' इति१॥ १२. द्र. पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, शूो-६३, पृ.८९॥, अम.क्षीरस्वामिटीकायां "कुत्सितं वे-बेरं देहोऽस्येति कुवे-बे-र:, कुष्ठित्वात्" इति दृश्यते, ११६८॥, पृ.२१॥ १३. 'वैर-' इति१॥ १४. द्र. टीकासर्वस्वम्, भा-१, ११६८॥, पृ.५०॥, पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, भो-६३, पृ.८९॥, रामाश्रमी ११६८॥, पृ.३५ ॥ १५. धातुप्रदीपे 'आच्छादने' इत्यर्थे दृश्यते, क्षीरतरङ्गिण्यां तु-"कुबि इति कौशिकः"(चुरादिः, धातुसं-१०३, पृ.३०३)इति मतान्तरेण कुबिधातोरुल्लेखः, तत्र टिप्पणी-“अत्राह सायण:-'स्वामिकाश्यपमैत्रेयादयो बशन्तं पठन्ति' इति । बशन्तं बकारान्तमित्यर्थः । अत्र तु स्वामिमते पकारान्तः पाठः, कौशिकमते तु बान्तः" इति क्षीर. पृ.३०३॥ १६. 'ई' इति३॥ १७. अम.क्षीर.टीकायां न दृश्यते, "ई लक्ष्मीम् अक्ष्णोति व्याप्नोतीति तु स्वामी'' इति पदचन्द्रिका, भा-१, स्वर्गवर्गः, श्रो-६४, पृ.९० ॥ १८. 'सप्तम्युपमानपूर्वपदस्योपसङ्ख्यानमुत्तरपदलोपश्च' इति टीकासर्वस्वे, भा-१, ११६८॥, पृ.५०॥
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 016065 |
| Book Title | Vyutapatti Ratnakarakalita Abhidhan Chintamani Nammala |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | |
| Publisher | Rander Road Jain Sangh |
| Publication Year | 2003 |
| Total Pages | 1098 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Dictionary & Dictionary |
| File Size | 28 MB |