Abhidhan Rajendra kosha Part 7

SR No.: 016047
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendrasuri
Publisher: Abhidhan Rajendra Kosh Prakashan Sanstha
Publication Year: 1986
Total Pages: 1280
Language: Prakrit, Sanskrit
Classification: Dictionary, Dictionary, & agam_dictionary
File Size: 46 MB

Page 354

(३२७) सत्ता अभिधानराजेन्द्रः।
सत्ता यस्य च प्रत्यकं सर्वस्वस्वोत्तरप्रकृतिसत्ताग्यवच्छेदे भूयः स
संज्वलनफ्रोधे क्षीणे तिखः , ततः संज्वलनमाने क्षीणे द्वे, तासंभवाऽभावात् । वेदनीयस्य द्वे सत्तास्थाने, तद्यथा-छे
संज्वलनमायायामपि क्षीणायामेका । अत्र पञ्चदश अवस्थितएका च । तत्र द्वे अयोग्यवस्थाया द्विचरमसमयं यावत् ,एका
सत्कर्माणि सर्वेष्वपि, सत्तास्थानेषु जघन्यतोऽप्यन्तर्मुहूर्त चरमसमये,अत्र न भूयस्कारसत्कर्मता,एकप्रकृत्यात्मकसत्ता
यावदवस्थानसंभवात् , चतुर्दश अल्पतराणि, तानि चाधास्थानकाद् द्विप्रकृत्यात्मकसत्तास्थाने संक्रमाऽभावात्। एकम
विंशतिवर्जानि शेषाणि सर्वारयपि द्रष्टव्यानि एक ल्पतरं,तथैकप्रकृत्यात्मकम् । एक द्विप्रकृत्यात्मकमवस्थितम्,
भूयस्कारसत्कर्म,ततोऽष्टाविंशतिलक्षणमवसेयम् । तथाहिएकप्रकृत्यात्मकस्य समयमात्रावस्थायितया अवस्थितत्वासं
चतुर्विंशतिसत्तास्थानात् षड्विंशतिसत्तास्थानाद्वा गच्छभवात् । गोत्रायुषोढ़े द्वे सत्तास्थानके, तद्यथा-द्वे एकाच ।।
त्यष्टाविंशतिरूपं सत्तास्थानं, शेषाणि तु सत्तास्थानानि तत्र यावत् वे अपि गोत्रप्रकृत्यो सत्यौ तावद् द्वे, यदा पुन
भूयस्कारतया न प्राप्यन्ते; अनन्तानुबन्धिसम्यक्त्वसम्यग्मिस्तेजोवायुभवगतनाचैर्गोत्रमुद्वलितं भवति, नीचैर्गोत्रं वा
थ्यात्वव्यतिरेकेणान्यस्याः प्रकृतेः सत्ताब्यवच्छेदे भूयः अयोग्यवस्थाद्विचरमसमये क्षीण, तदा एका । आयुषोऽपि
सत्ताया अयोगात् , अवक्तव्यं तु न समस्ति , मोहनीययावत्राद्यापि परभवायुर्बध्नाति तावदेका प्रकृतिः सती, पर
स्य सर्वोत्तरप्रकृतिव्यवच्छदे पुनः सत्ताया असंभवात् । नाभवायुर्वन्धे च द्वे। तत्र गोत्रस्यैकं द्विप्रकृत्यात्मकं भूयस्कारस
म्नो द्वादश सत्कर्मस्थानानि, तद्यथा-त्रिनयतिर्द्विनवतिरेस्कर्म, तत्र यदोश्चर्गोत्रमुद्वल्य नीचैर्गोत्रैकसत्कर्मा सन् भूय
कोननवतिरष्टाशीतिरशीतिरेकोनाऽशीतिः षट्सप्ततिः पश्चउर्गोत्रमयबध्नाति तदा समवसेयम् एकमकप्रकृत्यात्मकम
सप्ततिः षडशीतिरष्टसप्ततिर्नव अष्टौ च । तत्र सर्वप्रकृस्पतरं, तदपि चोचैर्गोत्रे उद्वलिते नीचैर्गोत्रे वा क्षीणे दृष्टव्यं
तिसमुदायस्त्रिनवतिः, सैव तीर्थकररहिता द्विनवतिः, त्रिद्व अवस्थितसत्कर्मणी द्वयोरपि सत्तास्थानयोश्चिरकालमव
नवतिरेवाहारकाहारकाङ्गोपाङ्गाहारकबन्धनाहारकसंघातरूस्थानसंभवात्, नवरमेकप्रकृत्यात्मके सत्तास्थाने चिरकाल
पाहारकचतुएयरहिता एकोननवतिः , द्विनवतिराहारकचमवस्थानमुद्वलितोचैर्गोत्रस्य नीचैर्गोत्ररूपे द्रष्टव्यम् ।श्रायुषा
तुष्टयहीना श्रष्टाशीतिः , इदमकं प्रथमसंक्षं सत्तास्थानचऽप्येकं द्विप्रकृत्यात्मकं भूयस्कारसत्कर्म,तश्च परभवायुर्वन्धा
तुष्टयम् ,अस्माश्च नामत्रयोदशके क्षयमुपगते क्रमेण द्वितीय रम्भसमय,एकमेकप्रकृत्यात्मकमल्पतरसत्कर्म, तच्चानुभूय
सत्तास्थानचतुष्टयं भवति, तद्यथा-अशीतिरेकोमाऽशीमानभवायुषः सत्ताव्यवच्छेद, परभवायुष उदयसमये द्वे -
तिः षट्सप्ततिः पञ्चसप्ततिश्च । इदं द्वितीयसंशं सत्तास्थानवस्थितसत्कर्मणी, द्वयोरपि सत्तास्थानयोश्चिरकालमवस्था
चतुष्टय , प्रथमसत्तास्थानचतुष्टयसत्काञ्चतुर्थादष्टाशीति
लक्षणात्सत्तास्थानात् देवद्विक नरकद्विके वा उद्वलित षडनात् । यत्त्ववक्तव्यं सत्कर्म, तदुभयत्रापि न विद्यत, उभयो
शीतिः,ततोऽपि देवद्विकसहिते नरकद्विकसहिते वा चक्रिरपि सर्वस्वस्वोत्तरप्रकृतिव्यवच्छदे भूयः सत्ताया प्रयोगात् ,
यचतुष्टये उद्वलिते अशीतिः, ततोऽपि मनुष्यद्विके उद्वलित दर्शनावरणीयस्य त्रीणि सत्कर्मस्थानानि, तद्यथा-नव पद
अष्टसप्ततिः । एतानि च त्रीर्याप सत्तास्थानानि चिरंतनग्रचतम्रः,तत्र क्षपक श्रेणिमधिकृत्याऽनिवृत्तिबादरसंपराद्धायाः
न्थेषु अध्रुवसंज्ञानि व्यवतियन्ते,नवप्रकृत्यात्मकं तीर्थकृतः, संख्ययान् भागान् यावदुपशमश्रेणिमधिकृत्योपशान्तमोहगु
तीर्थकृतस्त्वष्टप्रकृत्यात्मकमयोग्यवस्थाचरमसमय सुप्रतीतपस्थानकं यावत् नव , क्षपकश्रेणानिवृत्तिबादरसं
म् इहाशीतिलक्षणं सत्तास्थानं द्विधा लभ्यत,तथापि संख्यापरायाद्धायाः संख्येयेभ्यो भागेभ्यः परत श्रारभ्य क्षी
तस्तुल्यमित्येकमेव गण्यते, ततो द्वादश सत्तास्थानानि णमोहगुणस्थानकस्य द्विचरमसमयं यावत् षट् । चरम- |
भवन्ति । अत्र दश अवस्थितसत्कर्माणि, नवाटसत्तास्थानसमये चतस्त्रः, अत्र द्वे अल्पतरे, तद्यथा-षद चतस्रः,
यारेकसामयिकतयाऽवस्थितत्वाऽसंभवात् , दश अल्पतरद्वे अवस्थितसत्कर्मणी, तद्यथा-नव षट् , चतुःप्रक
स्थानानि,तद्यथा-प्रथमसत्तास्थानचतुष्टयाद् द्वितीयसत्तात्यात्मकं तृतीयं सत्तास्थानम् एकसामायिकमिति न तस्या
स्थानचतुष्टयगमनेन चत्वारि, द्वितीयसत्तास्थानचतुष्टऽवस्थितत्वसंभवः भूयस्कारमवक्रव्यं चात्र न समस्ति ,
यान्नवाष्टगमनेन द्वे, प्रथमसत्तास्थानचतप्टयसत्कचतर्थद्वित्रादिप्रकृतिसत्ताव्यवच्छेदे सर्वस्वोत्तरप्रकृतिसत्ताव्यव- स्थानात्प्रथमा , ध्रुवसंशसत्तास्थानगमने । ततोऽपितृच्छद वा भूयः सत्तासंभवाऽभावात् । मोहनीयस्य पञ्चदश
तीया ध्रुवसत्तास्थानगमने द्वे त्रिनवतिद्विनवतिभ्यामासत्तास्थानानि, तद्यथा-अष्टाविंशतिः सप्तविंशतिः षड्वि- हारकचतुष्टयोद्वलन एकोननवत्यष्टाशीतिमंकान्तौ द्वे , शतिः चतुर्विंशतिस्त्रविशतिर्वाविंशतिरेकविंशतिस्त्रयो
एवं सर्वसंख्यया दशाल्पतरसत्तास्थानानि भवन्ति , दश द्वादश एकादश पञ्च चतस्रस्तिस्रो द्वे एका च । भूयस्कारसत्तास्थानानि षद् तद्यथा-भूया मनुष्यतत्र सर्वप्रकृतिसमुदायोऽष्टाविंशतिः, ततः सम्यक्त्व उद्ध- द्विकबन्धनेनाटासप्ततेरशीतो गमनं, ततोऽपि नरकलिते सप्तविंशतिः, सम्यग्मिथ्यात्वेऽप्यद्वलित षडवि
द्विक देवद्विके वा चैकियचतुष्टयसहिते भूयोऽपि बध्यशतिः । अथवा-अनादिमिथ्यादृष्टः पर्विशतिः प्रविशते- माने षडशीतौ, ततोऽपि देवद्विके नरकद्विक वा पुनरपि रनन्तानुबन्धिचतुष्टये क्षीणे चतुर्विंशतिः, ततो मिथ्या- बध्यमाने याशीतौ,ततोऽपि तीर्थकरनामबन्ध एकाननवत्यां त्व क्षीणे त्रयोविंशतिः , ततः सम्यग्मिथ्यात्वे क्षीण गमनमिति चत्वारि, अष्टाशीतेरेवाहारकचतुष्टयबन्धनेन द्विद्वाविंशतिः, सम्यक्त्वे क्षीणे एकविंशतिः , ततोऽ- नयती गमनं, ततोऽपि तीर्थकरनामबन्धे त्रिनवतो, एवं सदृसु कषायेषु क्षीणेषु प्रयोदश, ततो नपुंसकवेदे क्षीणे वसंख्यया षट् ,शेषात्सत्तास्थानादन्यस्मिन् प्रभूत सत्तास्थाने द्वादश, ततोऽपि स्त्रीवदे क्षीणे एकादश, ततः पदसु नो- गमनसंभवः, तेन षडेव भूयस्कारसत्कर्माणि, यत्त्ववक्रव्यं कषायेषु क्षीणषु पञ्च, ततः पुरुषयेदे क्षीणे चतस्रः , ततः । सत्तास्थानं तदिह न भवति,नाम्नः सर्वोत्तरप्रकृतिसत्ताव्यव.